Własność intelektualna: zmiany w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym | Co do zasady

Wkrótce wejdzie w życie kolejna, duża nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Zmiany dotkną w szczególności uprawnionych z praw własności intelektualnej. Nowelizacja zmieni dotychczasowe reguły postępowania zabezpieczającego, które w sprawach własności intelektualnej jest standardem, poprzedzającym wniesienie pozwu. Zmiany te wejdą w życie 1 lipca 2023 r. Istotne zmiany wprowadzono także w przepisach dotyczących egzekucji sądowej. W tym zakresie nowelizacja obowiązuje już od 15 kwietnia br.

Naruszyciel dowie się o planowanym zabezpieczeniu

Dotychczas, co do zasady, postępowanie zabezpieczające w I instancji prowadzone było ex parte, tj. bez udziału obowiązanego. Celem takiego rozwiązania było sprawne wydanie postanowienia na podstawie twierdzeń strony wnoszącej, a także „zaskoczenie” przeciwnika, który – gdyby został zawiadomiony o toczącym się postępowaniu – mógłby próbować udaremnić skuteczne wykonanie zabezpieczenia. Od 1 lipca br. ta reguła ulegnie zmianie.

Zgodnie z dodanym do ustawy art. 755 § 2² k.p.c. udzielenie przez sąd zabezpieczenia w sprawach własności intelektualnej, co do zasady, będzie możliwe dopiero po wysłuchaniu podmiotu, przeciwko któremu taki środek ma zostać zastosowany. Wyjątkami od tego trybu będą sytuacje, w których:

• konieczne jest natychmiastowe rozstrzygnięcie w przedmiocie żądania uprawnionego,
• zabezpieczenie w całości podlega wykonaniu przez komornika,
• uprawniony w ramach zabezpieczenia dochodzi ustanowienia zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem, gospodarstwem rolnym albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego.

Zgodnie z uzasadnieniem projektu nowelizacji wprowadzana zmiana ma zwalczyć nadużycia w stosowaniu omawianej instytucji oraz zabezpieczyć interesy przedsiębiorców, którzy w wyniku niezasadnie udzielanych zabezpieczeń mogą ponosić znaczne straty lub nawet zostać wykluczeni z rynku.

W wielu przypadkach nowe przepisy pozwolą zatem potencjalnemu naruszycielowi ustosunkować się do żądań i twierdzeń będących podstawą wniosku o zabezpieczenie przed wydaniem przez sąd postanowienia.

Interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia tylko przez 6 miesięcy

Kolejną istotną zmianą w postępowaniu zabezpieczającym w sprawach własności intelektualnej jest wprowadzenie terminu, po którego upływie skuteczne wystąpienie z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia nie będzie możliwe. Po wejściu w życie nowelizacji sąd oddali wniosek o zabezpieczenie, jeśli uprawniony złoży go po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o naruszeniu swojego prawa wyłącznego.

Sąd, badając uprawdopodobnienie roszczenia, oceni prawdopodobieństwo unieważnienia prawa

Po wejściu w życie nowych przepisów sąd przed udzieleniem zabezpieczenia będzie zobligowany w ramach oceny przesłanki uprawdopodobnienia roszczenia brać pod uwagę prawdopodobieństwo unieważnienia prawa własności intelektualnej w innym toczącym się postępowaniu. Badanie ryzyka unieważnienia prawa wyłącznego będącego podstawą wniosku ma opierać się na informacjach otrzymanych od stron postępowania lub znanych sądowi z urzędu.

Dlatego też w sprawach własności intelektualnej ustawodawca wprowadza jednocześnie nowy wymóg wniosku o zabezpieczenie – obowiązek poinformowania o toczącym się lub zakończonym postępowaniu dotyczącym unieważnienia prawa wyłącznego albo złożenia oświadczenia o braku wiedzy o takich postępowaniach (art. 736 § 5 k.p.c.). Niezastosowanie się do tego wymogu może być traktowane jako brak formalny uniemożliwiający nadanie sprawie biegu.

Wprowadzana regulacja ma – według jej projektodawców – ograniczyć przypadki, w których sądy udzielają zabezpieczeń w oparciu o „wątpliwe” prawa własności intelektualnej, na które jednakże udzielono wcześniej ochrony.

Wrócą tzw. zażalenia pionowe

Kolejną zmianą, która dotyczyć będzie wszystkich postępowań zabezpieczających, w tym tych w sprawach własności intelektualnej, jest powrót do obowiązującej przed 2019 r. reguły tzw. zażaleń pionowych na postanowienia sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia. Od 7 listopada 2019 r. zażalenia w tym przedmiocie były rozpoznawane przez ten sam sąd, który wydał postanowienie, lecz w innym składzie. Wraz z wejściem w życie zmienionego art. 741 k.p.c. omawiany środek zaskarżenia będzie trafiał do sądów właściwych do rozpoznania sprawy w drugiej instancji (w przypadku spraw własności intelektualnej są nimi wyłącznie sądy apelacyjne w Warszawie i Poznaniu). Z kolei zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia wydane po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji będzie rozpoznawane przez inny równorzędny skład tego sądu.

Wszystkie wyżej opisane zmiany w postępowaniu zabezpieczającym wejdą w życie 1 lipca 2023 r.

Zmiany w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w zakresie czynności zastępowalnych

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadziła także zmiany w przepisach dotyczących egzekucji. Mogą one przełożyć się w pewnej mierze na wykonywanie orzeczeń w sprawach własności intelektualnej.

Ustawodawca zdecydował się znowelizować przepisy dotyczące egzekucji czynności zastępowalnej, tj. takiej, do której wykonania nie jest wymagane osobiste świadczenie przez dłużnika. Przykładem takiej czynności w sprawach własności intelektualnej może być publikacja w prasie oświadczenia o treści określonej w prawomocnym wyroku.

Dotychczas wierzyciel egzekucyjny, domagając się wykonania orzeczenia w zakresie czynności zastępowalnej, jeśli nie został upoważniony do jej wykonania w sentencji wyroku, mógł żądać, aby sąd wezwał dłużnika do wykonania czynności, a następnie upoważnił wierzyciela do realizacji orzeczenia w imieniu dłużnika i przyznał mu określoną sumę pieniężną potrzebną na ten cel. Art. 1049 k.p.c. w dotychczasowym brzmieniu nie regulował jednak szczegółowo wszystkich kwestii, co w praktyce rodziło liczne wątpliwości.

Po wejściu w życie nowelizacji sąd przed przyznaniem wierzycielowi upoważnienia do zastępczego wykonania czynności będzie badał, czy dłużnik wykonał czynność, do której został wezwany. Po stwierdzeniu, że dłużnik nie zastosował się do orzeczenia w egzekwowanym zakresie, wierzyciel zostanie upoważniony do dokonania tej czynności, jednakże – inaczej niż obecnie – będzie miał wyznaczony termin, w którym powinien „wyręczyć” dłużnika. Termin ten będzie mógł być przedłużony na uzasadniony wniosek wierzyciela.

Art. 1049 k.p.c. w nowym brzmieniu wprost wskazuje, że dłużnik będzie mógł sam wykonać nakazaną mu czynność do chwili rozpoczęcia wykonania zastępczego. Jeśli dłużnik zrealizuje swój obowiązek po tym, jak wierzyciel przystąpi już do wykonania zastępczego, wierzyciel będzie mógł skutecznie dochodzić zwrotu kosztów, które do tej pory poniósł.

Odmiennie jednak niż dotychczas, koszty konieczne do wykonania obowiązku dłużnika będą mogły zostać przyznane wierzycielowi dopiero po wykonaniu czynności. Wydatki ponoszone przez wierzyciela będą musiały być udokumentowane i celowe dla realizacji orzeczenia, a ich maksymalna granica będzie mogła zostać określona przez sąd na wniosek którejkolwiek ze stron przy uwzględnieniu średnich cen rynkowych.

Dodatkowo, jeśli wierzyciel nie zgłosi sądowi faktu zastępczego wykonania orzeczonej czynności w ciągu 6 miesięcy od upływu wyznaczonego mu terminu, sąd umorzy postępowanie egzekucyjne. Dochodzenie poniesionych przez wierzyciela wydatków będzie w takiej sytuacji możliwe wyłącznie na zasadach ogólnych.

Egzekucja obowiązku publikacyjnego w przypadku naruszenia dóbr osobistych

Zmienią się także przepisy dotyczące wykonania wyroku dotyczącego naruszenia dóbr osobistych. Sądy własności intelektualnej – zgodnie z art. 479⁸⁹ § 2 k.p.c. – są wyłącznie właściwe do rozstrzygania spraw o ochronę dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczą one wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług, a także ochrony dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą. Oznacza to, że w pewnym zakresie zmiana ta wpłynie na egzekucję wyroków wydanych w sprawach szeroko pojętej własności intelektualnej.

Dodany do ustawy art. 1050 § 4 k.p.c. wprowadza nowe zasady egzekucji obowiązku złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści i formie, które mają zastosowanie wyłącznie w sprawach dotyczących naruszenia dóbr osobistych. W tych sprawach jeśli dłużnik uchyla się od obowiązku złożenia oświadczenia o określonej w orzeczeniu treści i formie, mimo że wyznaczono mu termin do złożenia oświadczenia pod rygorem grzywny, sąd nakaże zamieszczenie na koszt dłużnika ogłoszenia odpowiadającego treści wymaganego oświadczenia i we właściwej dla niego formie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz wymierzy dłużnikowi grzywnę do 15 000 złotych. Publikacja w MSiG powoduje, że wyrok w części odnoszącej się do złożenia stosownego oświadczenia uznaje się za wykonany. Wierzyciel nie może już tym samym dochodzić wykonania orzeczenia w tym zakresie.

Obie zmiany w zakresie postępowania egzekucyjnego weszły w życie 15 kwietnia 2023 r. Nowe przepisy będą mieć zastosowanie do toczących się, lecz jeszcze niezakończonych postępowań. W przypadku, gdy sąd przyznał już wierzycielowi określoną kwotę celem wykonania czynności zastępowalnej, ale wierzyciel nie wykonał tej czynności do dnia wejścia w życie ustawy, dłużnik może wystąpić do sądu o uchylenie postanowienia w zakresie, w jakim przyznana wierzycielowi kwota nie została jeszcze wyegzekwowana, i wyznaczenie terminu do wykonania zastępczego na podstawie znowelizowanych przepisów.

Ewa Nagy, radca prawny, Łukasz Wasilenko, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy