Wekslowy know-how | Co do zasady

Wystarczy wpisać do wyszukiwarki Google hasło „problem z wekslem”, żeby w ciągu pół sekundy pojawiło się 254 000 wyników. Pobieżna analiza wskazuje, że weksel stał się zmorą w obrocie gospodarczym.

Nie wiadomo, jak go wypełnić, co zrobić, gdy okaże się nieważny, ani jak dochodzić należności z weksla. Wiele kwestii pozostaje niewyjaśnionych nawet po uważnej lekturze Prawa wekslowego – jednej z nielicznych przedwojennych ustaw obowiązujących do dnia dzisiejszego. Poniżej krótki opis wekslowego know-how.

Definicja

Weksel jest rodzajem papieru wartościowego, w którym wystawca weksla (trasant) zobowiązuje się bezwarunkowo, że inna osoba (trasat) dokona na rzecz odbiorcy weksla (remitenta) zapłaty określonej sumy pieniężnej (weksel trasowany) albo sam przyrzeka, że zapłaci sumę wekslową odbiorcy weksla (weksel własny). Weksel trasowany staje się pełnowartościowym papierem w obrocie z chwilą jego przyjęcia (dokonania tzw. akceptu weksla) przez trasata, który przyjmuje na siebie zobowiązanie zawarte w treści weksla.

Charakterystyczną cechą weksla jest abstrakcyjność stosunku wekslowego – sam dokument weksla jest dowodem istnienia zobowiązania wekslowego. W konsekwencji dłużnik wekslowy (wystawca weksla albo trasat) zobowiązany będzie do spełnienia swego zobowiązania wynikającego z wypełnionego weksla bez względu na przyczynę, która uzasadniała wystawienie weksla (np. bez względu na istnienie lub ważność umowy).

Elementy weksla

Diabeł tkwi w szczegółach. Brak spełnienia wymogów formalnych powoduje nieważność weksla. Prawo wekslowe zawiera listę elementów, które muszą być zamieszczone w treści weksla (zob. art. 1 i 2 i nast. Prawa wekslowego).

Do dnia 1 stycznia 2007 roku istniały urzędowe blankiety wekslowe, które wystarczyło wypełnić. Od tej daty od weksli wprawdzie nie pobiera się opłaty skarbowej, lecz nie ma ustalonego jednolitego wzoru takiego dokumentu.

Nic nie stoi na przeszkodzie dopisaniu dodatkowych klauzul do weksla. Do najpopularniejszych klauzul wekslowych należą:

• zwolnienie od protestu (słowa „bez protestu” lub „bez kosztów” ułatwiają posiadaczowi weksla dochodzenie należności, bowiem zwalniają go z konieczności zdobywania dodatkowego dokumentu u notariusza, tzw. protestu, w celu prowadzenia postępowania i uzyskania zapłaty od dłużników zwrotnie zobowiązanych z weksla – zob. art. 46 Prawa wekslowego);
• domicyl (ułatwia realizację weksla – polega na wskazaniu siedziby lub miejsca zamieszkania osoby trzeciej, które to miejsce ma być miejscem płatności weksla);
• nie na zlecenie (słowa „nie na zlecenie” powodują zakaz indosowania, a zatem weksel można przenieść na inną osobę tylko w formie i ze skutkami przelewu – zob. art. 11 Prawa wekslowego).

Weksel in blanco

Weksel in blanco to jeden z najpopularniejszych rodzajów weksla, choć jednocześnie rodzący największe spory w orzecznictwie i doktrynie. Jak sama nazwa wskazuje, weksel in blanco jest wekslem wymagającym uzupełnienia. Przyjęcie przez wierzyciela zabezpieczenia w tej formie powoduje, że w razie niezaspokojenia wierzytelności przez dłużnika będzie on mógł wypełnić weksel i uzyskać na jego podstawie zaspokojenie po przeprowadzeniu procesu przeciwko dłużnikowi lub w związku ze zbyciem weksla.

Zazwyczaj przy wydaniu weksla in blanco strony zawierają porozumienie odnośnie do zasad uzupełnienia jego treści. Zgodnie z przyjętym orzecznictwem ciężar dowodu, iż weksel in blanco wypełniony został w sposób sprzeczny z porozumieniem, spoczywa na dłużniku wekslowym, który poniósł zarzut.

Przeniesienie weksla

Podstawowym sposobem przenoszenia praw z weksla jest indos. Indos powstaje poprzez zamieszczenie pisemnej wzmianki wekslu lub na tzw. przedłużku o treści np. ustępuję na rzecz Jana Kowalskiego – Marian Kowalczyk. Osoba, która zbywa weksel, to indosant, a osoba, która go nabywa – indosatariusz.

Do przeniesienia praw z weksla potrzebne jest jego wydanie oraz nieprzerwany szereg indosów. Indosy są nieprzerwane, jeżeli każdy indosatariusz opiera swoje prawa na poprzednim indosie imiennym. Pierwszy indos musi pochodzić od remitenta, a w przypadku weksli własnych – od wystawcy. Indos ma szczególnie daleko idące skutki w stosunku do wystawcy weksla in blanco – wystawca będzie odpowiadał wobec nabywcy weksla zgodnie z jego treścią, nawet gdy weksel został wypełniony wbrew zawartej deklaracji wekslowej.

Ignorantia iuris (non) nocet

Czy można powoływać się na zawiłości Prawa wekslowego w przypadku niemożliwości spłacenia przedstawionego do zapłaty weksla, na przykład przez bank?

Co do zasady, wymaganie przez bank różnorodnych form zabezpieczenia udzielonego kredytu – w tym przyjęcia weksla wraz z poręczeniem zapłaty przez osobę trzecią – nie jest sprzeczne ani z prawem, ani z zasadami współżycia społecznego. Niemniej jednak w konkretnych okolicznościach zawarcie przez bank umowy kreującej pewien rodzaj zabezpieczenia jego wierzytelności może być jednak uznane za takie działanie, jak stwierdził Sąd Najwyższy w precedensowym wyroku z 2 marca 2012 roku (sygn. akt II CSK 351/11).

Sąd Najwyższy uznał bowiem, że znajomość reguł obrotu wekslowego wcale nie jest powszechna, wręcz przeciwnie – stosunkowo często wiedzy na ten temat nie mają nawet przedsiębiorcy z długim doświadczeniem. Przy braku ku temu szczególnych podstaw, z odwołaniem się do samego tylko doświadczenia życiowego, nie można przyjmować, że wiedzę na temat istoty i skutków poręczenia wekslowego ma osiemnastoletnia, ucząca się osoba. W stosunku do takiej osoby bank zamierzający wykorzystać tę formę zabezpieczenia ma szczególne obowiązki informacyjne, co ma związek z jego statusem jako instytucji zaufania publicznego i profesjonalisty. Zaniechanie takiego pouczenia jest nadużyciem.

Wyrok Sądu Najwyższego, uchylający zaskarżony wyrok i przekazujący sprawę sądowi apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, otworzył dla powódki w sprawie sygn. akt II CSK 351/11 drogę do stwierdzenia nieważności umowy poręczenia weksla. Pozostałym osobom – w tym także profesjonalnym instytucjom – ponownie wskazał, że materia prawa wekslowego do łatwych nie należy.

Zuzanna Rudzińska, Zespół Rozwiązywania Sporów i Arbitrażu kancelarii Wardyński i Wspólnicy