Ważne zmiany w przedawnieniu roszczeń | Co do zasady

9 lipca wejdzie w życie zmiana przepisów Kodeksu cywilnego dotycząca przedawnienia roszczeń. Ogólny termin przedawnienia ulegnie skróceniu do 6 lat, a w większości przypadków skutki jego upływu nastąpią ostatniego dnia roku kalendarzowego. Znacząco zmienione zostaną również zasady przedawnienia roszczeń przysługujących przedsiębiorcom przeciwko konsumentom.

Ustawą z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw istotnie zmodyfikowano zasady przedawnienia cywilnoprawnych roszczeń majątkowych. Poza zmianą długości terminów przedawnienia oraz zasad przedawnienia roszczeń przysługujących przedsiębiorcom przeciwko konsumentom, duże znaczenie praktyczne będą mieć przepisy przejściowe ustawy rozstrzygające o zasadach przedawnienia roszczeń istniejących w dniu 9 lipca br. i do tego dnia nieprzedawnionych. Warto także pamiętać, że nowelizacja ta wprowadziła istotne zmiany do Kodeksu postępowania cywilnego (o których pisaliśmy w artykule Bank przekaże komornikowi zgromadzone środki, ale nie od razu).

Zmiany długości terminów przedawnienia

Do tej pory w przepisach części ogólnej Kodeksu cywilnego istniały trzy terminy przedawnienia:

• ogólny termin przedawnienia – 10 lat,
• termin przedawnienia roszczeń o świadczenie okresowe oraz termin przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata,
• termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu  polubownego,  jak  również  roszczeń  stwierdzonych  ugodą  zawartą przed sądem albo  sądem polubownym  albo  ugodą  zawartą  przed  mediatorem  i zatwierdzoną przez sąd – 10 lat.

Na mocy nowelizacji skróceniu uległy oba 10-letnie terminy. Od 9 lipca br. roszczenia takie będą przedawniały się z upływem 6 lat. Zmiany te obrazuje poniższy wykres:

Co więcej, do art. 118 k.c. dodano również drugie zdanie, które dotyczy obliczania terminów przedawnienia wynoszących dwa lata lub więcej. Bieg takiego terminu przedawnienia będzie kończyć się z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego. W konsekwencji terminy przedawnienia  zostaną  w większości przypadków wydłużone o  czas  do  końca  roku kalendarzowego.

Przykład: 1 lipca 2018 r. spółka zajmująca się udzielaniem pożyczek zawarła ze spółką prowadzącą działalność produkcyjną umowę pożyczki, zgodnie z którą dający pożyczkę przekazał biorącemu pożyczkę kwotę 100 000 złotych na zakup sprzętu niezbędnego do rozpoczęcia produkcji w nowej fabryce tego przedsiębiorcy. Pożyczka miała zostać zwrócona 20 lipca 2018 r. Jako że roszczenie o zwrot pożyczki jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, termin jego przedawnienia będzie wynosił 3 lata.

Zakładając, że bieg terminu przedawnienia nie uległ zawieszeniu czy przerwaniu, zgodnie z dotychczasowymi regułami obliczenia terminu przedawnienia termin ten upłynąłby 20 lipca 2021 r. Po wejściu w życie nowelizacji roszczenie o zwrot pożyczki przedawniłoby się z upływem 31 grudnia 2021 r.

Przedawnienie w stosunkach przedsiębiorca – konsument (B2C)

Nowelizacja wprowadziła odmienne zasady przedawnienia roszczeń w stosunkach z konsumentami. Zgodnie z dodanym art. 117 §  2¹ k.c. po upływie  terminu  przedawnienia  przedsiębiorca nie  będzie mógł  domagać  się  zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. W rezultacie już z chwilą upływu terminu przedawnienia (a nie podniesienia zarzutu przedawnienia) nastąpi przekształcenie roszczenia w zobowiązanie niezupełne (naturalne). W konsekwencji wierzyciel nie będzie mógł domagać się przymusowej realizacji swojego roszczenia. W praktyce zmiana ta oznacza, że jeśli przedmiotem sporu będzie roszczenie przysługujące przeciwko konsumentowi, sąd będzie obowiązany z urzędu badać, czy upłynął termin przedawnienia takiego roszczenia.

Dodatkowo, stosownie do art. 117¹ k.c., w wyjątkowych przypadkach sąd będzie mógł, po rozważeniu interesów obu stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia  przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli będą tego wymagać względy słuszności.  Podejmując taką decyzję sąd powinien rozważyć w szczególności:

• długość terminu przedawnienia,
• długość okresu od upływu przedawnienia  do  chwili dochodzenia roszczenia,
• charakter  okoliczności,  które  spowodowały niedochodzenie  roszczenia  przez  uprawnionego,  w  tym  wpływ  zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Przepisy przejściowe

Dla praktyki obrotu doniosłe znaczenie będą mieć przepisy przejściowe, które odnoszą się do kwestii przedawnienia roszczeń, które powstały przed wejściem w życie nowelizacji (tj. przed 9 lipca 2018 r.) i do tego dnia się nie przedawniły.

Co do zasady, do roszczeń takich zastosowanie mieć będą nowe reguły dotyczące przedawnienia roszczeń (art. 5 ust. 1 nowelizacji). Oznacza to przede wszystkim, że terminy przedawnienia roszczeń, których długość wynosi dwa lata i więcej, będą upływać 31 grudnia danego roku kalendarzowego.

Od reguły stosowania nowych przepisów do roszczeń istniejących i nieprzedawnionych w dniu 9 lipca 2018 r. ustawodawca wprowadził jednak kilka ważnych wyjątków.

Po pierwsze, jeśli termin przedawnienia roszczenia jest krótszy niż według przepisów  dotychczasowych,  bieg  terminu przedawnienia  rozpoczyna  się  z  dniem  wejścia  nowych przepisów (art. 5 ust. 2 zd. 1 nowelizacji). Reguła ta dotyczy zatem ogólnego terminu przedawnienia oraz terminów przedawnienia roszczeń, które zostały stwierdzone prawomocnym wyrokiem czy zatwierdzoną przez sąd ugodą. Jednak jeśli przedawnienie, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie nowych przepisów, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu (art. 5 ust. 2 zd. 2 nowelizacji). W praktyce zatem ustalenie, kiedy upłynie termin przedawnienia danego roszczenia będzie wymagało zarówno obliczenia terminu przedawnienia zgodnie z dotychczasowymi zasadami, jak i zgodnie z przepisami ustawy nowelizującej oraz porównania tych terminów.

Przykład: 1 marca 2012 r. zawarta została umowa sprzedaży samochodu, zgodnie z którą zapłata ceny miała nastąpić do dnia 15 marca 2012 r. Zakładając, że roszczenie to przedawnia się zgodnie z ogólnym terminem, a nie miało miejsce zawieszenie czy przerwanie biegu terminu przedawnienia, to zgodnie z dotychczasowymi przepisami ostatnim dniem biegu terminu przedawnienia byłby 15 marca 2022 r.

Z uwagi na to, że roszczenie o zapłatę ceny powstało przed 9 lipca 2018 r. i tego dnia nie było przedawnione, do ustalenia terminu przedawnienia znajdą zastosowanie przepisy przejściowe. W konsekwencji ostatnim dniem biegu terminu przedawnienia byłby 31 grudnia 2024 r.

Teraz w oparciu o wskazany wyżej art. 5 ust. 2 zd. 2 nowelizacji należy sprawdzić, czy przedawnienie nastąpiłoby wcześniej na podstawie dotychczasowych przepisów. Porównując więc termin dotychczasowy i nowy, zauważymy, że wcześniejszym z nich jest 15 marca 2022 r. To z jego upływem nastąpi zatem przedawnienie roszczenia.

Drugi istotny wyjątek dotyczy roszczeń przysługujących konsumentom przeciwko przedsiębiorcom. Jeśli roszczenia takie powstały przed 9 lipca 2018 r. i do tego dnia się nie przedawniły, zastosowanie znajdą dotychczasowe reguły przedawnienia roszczeń (art. 5 ust. 3 nowelizacji). Oznacza to, że w przypadku roszczeń konsumentów, których termin przedawnienia określa się zgodnie z art. 118 lub 125 § 1 k.c., termin przedawnienia będzie wciąż wynosił 10 lat, a jego bieg nie będzie kończył się 31 grudnia danego roku.

Ustawodawca wprowadził także szczególną regulację intertemporalną dotyczącą roszczeń skierowanych przeciwko konsumentom. Zgodnie z nią w przypadku takich roszczeń, których termin przedawnienia już upłynął, a nie został podniesiony zarzut przedawnienia, z dniem wejścia w życie ustawy nastąpią skutki przedawnienia (art. 5 ust. 4 nowelizacji). Oznacza to, że od 9 lipca br. przedawnienie takiego roszczenia będzie brane przez sąd pod uwagę bez względu na zarzut  pozwanego  (art.  117  §  2¹ k.c.),  przy  czym  sąd  będzie  mógł nie uwzględnić przedawnienia w razie zaistnienia przesłanek z art. 117¹ k.c.

Próba oceny nowych regulacji

Zmiany wprowadzone nowelizacją z pewnością będą miały doniosłe znaczenie dla praktyki obrotu gospodarczego. Niemożliwe jest jednak dokonanie jednoznacznej oceny nowych regulacji. Na pewne trudności w stosowaniu znowelizowanych przepisów zwracano uwagę już na etapie konsultacji publicznych rządowego projektu ustawy. Wskazywano m.in. że nie do końca zrozumiałe jest skrócenie terminu przedawnienia roszczeń stwierdzonych wyrokiem sądu czy ugodą zatwierdzoną przez sąd oraz wprowadzenie odmiennych zasad upływu terminu przedawnienia w zależności od tego, czy termin jest krótszy niż dwa lata czy nie. Pewne wątpliwości budzi również wprowadzenie szczególnych zasad przedawnienia roszczeń w stosunkach przedsiębiorca – konsument. Wskazuje się także, że przyjęte rozwiązanie w istocie wydłużające termin przedawnienia w obrocie profesjonalnym nie przekonuje. Praktyczne problemy mogą również wystąpić przy stosowaniu przepisów przejściowych.

Agnieszka Pachla, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Martyna Robakowska, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy