Uchwały antysmogowe: gdzie zostały przyjęte i jaka jest sankcja za ich naruszenie | Co do zasady

Sejmiki województw małopolskiego, śląskiego, opolskiego, mazowieckiego i łódzkiego uchwaliły już regulacje antysmogowe, wprowadzające ograniczenia lub zakazy dotyczące eksploatacji kotłów, pieców i kominków. Warto przyjrzeć się tym przepisom i zastanowić się, jaka sankcja grozi tym, którzy nie będą ich respektować.     

Niedługo miną dwa lata od wejścia w życie ustawy antysmogowej (zob. Ustawa antysmogowa: ku poprawie jakości powietrza), która zmieniła między innymi brzmienie art. 96 ustawy – Prawo ochrony środowiska (dalej „p.o.ś.”), likwidując tym samym formalne przeszkody dotyczące stosowania tego przepisu. Art. 96 p.o.ś. upoważnia sejmiki województwa do przyjmowania uchwał wprowadzających ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw, a więc uchwał antysmogowych. Od czasu tej nowelizacji w kilku województwach doszło już do wydania uchwał, których celem jest przeciwdziałanie problemowi niskiej emisji.

Dotychczas przyjęte uchwały antysmogowe

Pierwszym sejmikiem, który przyjął uchwałę antysmogową, był Sejmik Województwa Małopolskiego. 15 stycznia 2016 r. radni uchwalili przepisy mające na celu ochronę jakości powietrza, które będą obowiązywać na obszarze Gminy Miejskiej Kraków od 1 września 2019 r. Zgodnie z nimi w kotłach, piecach i kominkach całkowicie zakazane będzie spalanie węgla i drewna. Do tego czasu, już od 1 lipca 2017 r., na terenie Gminy Miejskiej Kraków nie można spalać węgla niskiej jakości i drewna o wilgotności powyżej 20%.

Ograniczenia i zakazy dotyczące eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw, od 1 lipca 2017 r. (z pewnymi okresami przejściowymi) na podstawie odrębnej uchwały antysmogowej obowiązują także na terenie całego województwa małopolskiego. Powyższy akt prawny po pierwsze zakazuje stosowania w kotłach, piecach i kominkach niektórych paliw, a po drugie wprowadza odpowiednie proekologiczne wymagania dla instalacji, w których następuje spalanie paliw.

Sejmik Województwa Śląskiego również przyjął uchwałę antysmogową, która weszła w życie 1 września 2017 r. (z pewnymi okresami przejściowymi). Podobnie jak uchwała dla Małopolski wprowadziła ona dwojakiego rodzaju ograniczenia: zarówno dotyczące paliw, jak i odnoszące się do palenisk. Od 1 listopada 2017 r. obowiązuje też uchwała dla województwa opolskiego. Warto odnotować, że zawiera ona tylko ograniczenia w postaci zakazów stosowania w kotłach, piecach i kominkach określonych paliw, ale nie nakazuje wymiany nieekologicznych instalacji.

Najnowszymi uchwałami antysmogowymi są te przyjęte 24 października 2017 r. przez sejmiki województw mazowieckiego i łódzkiego. W przypadku Mazowsza uchwała ma wejść w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego, ale z pewnymi okresami przejściowymi – na przykład zakaz stosowania w instalacjach określonych w uchwale paliw będzie obowiązywał dopiero od 1 lipca 2018 r. Jeśli zaś chodzi o uchwałę dla województwa łódzkiego, to ma ona wejść w życie 1 maja 2018 r. (z pewnymi okresami przejściowymi). Również łódzka uchwała zawiera przepisy zakazujące stosowania wskazanych paliw, jak i określające wymogi dla palenisk. Do uchwalenia regulacji antysmogowych przygotowują się także kolejne województwa, między innymi Dolny Śląsk i Wielkopolska.

Należy tu dodać, że uchwały antysmogowe to nie jedyne akty prawne, które zostały ostatnio przyjęte lub opublikowane, mające na celu zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza spowodowanego niską emisją. Z początkiem października 2017 r. weszło bowiem w życie rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie wymagań dla kotłów na paliwo stałe, które wskazuje między innymi wymogi emisyjne dla kotłów o znamionowej mocy cieplnej nie większej niż 500 kW. Rozporządzenie to odnosi się do kotłów, które są wprowadzane do obrotu lub instalowane, ale nie do tych, które są już w użyciu. Na marginesie trzeba dodać, że w przypadku kotłów wyprodukowanych, ale niewprowadzonych przed 1 października 2017 r. do obrotu ani do użytkowania, przepisy rozporządzenia będą miały zastosowanie dopiero od 1 lipca 2018 r.

Sankcja za naruszenie przepisów uchwał antysmogowych 

W uchwałach antysmogowych nie odnajdziemy regulacji odnoszących się do sankcji, jaka grozi za niestosowanie się do przepisów tych aktów prawa miejscowego. Sankcja ta została wskazana w art. 334 p.o.ś., zgodnie z którym: Kto nie przestrzega ograniczeń, nakazów lub zakazów, określonych w uchwale sejmiku województwa przyjętej na podstawie art. 96, podlega karze grzywny.

Z Kodeksu wykroczeń wynika, że co do zasady grzywna wymierzana jest w wysokości od 20 do 5000 złotych. Chyba że na przykład w danym przypadku prowadzone jest postępowanie mandatowe – wówczas grzywna może wynieść do 500 złotych. Zgodnie z Kodeksem postępowania w sprawach o wykroczenia postępowanie mandatowe jest prowadzone przez Policję, a przez inne organy tylko wtedy, gdy stanowi tak przepis szczególny.

W zakresie naruszenia regulacji uchwał antysmogowych oprócz funkcjonariuszy Policji grzywny w drodze mandatu karnego mogą nakładać także odpowiednio upoważnieni inspektorzy Inspekcji Ochrony Środowiska (na mocy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie nadania inspektorom Inspekcji Ochrony Środowiska uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego).

Należy jednak pamiętać, że mandatem za niestosowanie się do ograniczeń, nakazów lub zakazów z uchwał antysmogowych nie mogą ukarać strażnicy straży gminnych. Aktualnie nie istnieje bowiem żaden przepis, który przyznawałby im taką kompetencję.

Tak więc jeżeli w obecnym stanie prawnym na obszarze Gminy Miejskiej Kraków ktoś spala w piecu drewno o wilgotności powyżej 20%, czyli popełnia wykroczenie z art. 334 p.o.ś., funkcjonariusz Straży Miejskiej Miasta Krakowa nie może nałożyć na niego mandatu. Gdyby jednak taka osoba spalała w piecu odpady, które nie mogą być termicznie przekształcane poza spalarnią lub współspalarnią odpadów, czyli popełniłaby wykroczenie z art. 191 ustawy o odpadach, wówczas już strażnik miejski, posiadający stosowne upoważnienie do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, mógłby ją ukarać mandatem (na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego).

Niemniej odpowiednio upoważnieni funkcjonariusze straży gminnych mogą przeprowadzać kontrole przestrzegania przepisów uchwał antysmogowych. Podstawą do tego działania jest art. 379 p.o.ś. W ramach kontroli strażnicy są między innymi uprawnieni do wejścia na teren danej nieruchomości, wykonania tam badań, przesłuchania w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego w danej sprawie czy też żądania okazania dokumentów wiążących się z przedmiotem kontroli. Jeżeli w toku tych czynności funkcjonariusze straży gminnych ujawnią wykroczenie polegające na naruszeniu regulacji antysmogowych, mogą oni skierować wniosek o ukaranie danej osoby do sądu. Wówczas – tak jak już zostało to powyżej wskazane – sąd będzie mógł wymierzyć obwinionemu karę nawet 5000 złotych grzywny.

Wnioski

Dotychczas przyjęto uchwały antysmogowe w pięciu z szesnastu województw. Aby jakość powietrza w Polsce faktycznie się poprawiła, podobne regulacje powinny uchwalić kolejne sejmiki. Wymagane byłyby też pewne działania na szczeblu ogólnokrajowym. Istotne jest również to, aby właściwe służby były wyposażone w odpowiednie kompetencje do reagowania w sytuacjach, gdy przepisy uchwał antysmogowych nie są respektowane. W tym kontekście można by wysunąć postulat de lege ferenda, żeby poszerzyć uprawnienia strażników straży gminnych w zakresie nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenie określone w art. 334 p.o.ś., a więc za naruszenie regulacji antysmogowych.

Julia Dolna, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy