Transakcje na aktywach (asset deal) | Co do zasady

Asset deal należy tłumaczyć jako transakcję nabycia przedsiębiorstwa spółki lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa spółki. Jako asset deal określa się  często również umowy sprzedaży poszczególnych aktywów wchodzących w skład przedsiębiorstwa, niemniej jednak transakcje fuzji i przejęć związane są z reguły ze sprzedażą całego przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części, a nie tylko poszczególnych aktywów.

Transakcje typu asset deal pozwalają kupującemu poszerzyć lub uzupełnić działalność własnego przedsiębiorstwa o działalność oferowaną dotychczas w ramach przedsiębiorstwa sprzedającego. W ramach tych transakcji możliwe jest wydzielenie pewnych składników przedsiębiorstwa i nabycie tylko określonej części składników.

W transakcjach typu asset deal nie bada się spraw korporacyjnych, gdyż tytuł prawny do udziałów (akcji) spółki nie jest przedmiotem transakcji, a kupujący nie wstępuje w strukturę korporacyjną spółki. Stroną umowy sprzedaży nie jest wspólnik czy też akcjonariusz, lecz sama spółka będąca sprzedawcą przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części lub należących do niej poszczególnych składników majątkowych. W takim przypadku celowe jest jednak dogłębne zbadanie nabywanych składników majątkowych. Przy czym nie odnosi się to do nieruchomości, albowiem

w transakcjach typu asset deal nabywca korzysta z instytucji rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, której istota polega na tym, że osoba nieuprawniona, lecz wpisana w księdze wieczystej jako uprawniona może skutecznie przenieść na nabywcę działającego w dobrej wierze prawo, której jej nie przysługuje.

Przedmiot transakcji

Przedmiotem transakcji typu asset deal jest przedsiębiorstwo lub zorganizowana część przedsiębiorstwa w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, rzadziej także poszczególne składniki majątkowe przedsiębiorstwa.

Zgodnie z art. 55¹ k.c. przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo obejmuje w szczególności: oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa), własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości, prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych, wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne, koncesje, licencje i zezwolenia, patenty i inne prawa własności przemysłowej; majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne, tajemnice przedsiębiorstwa, księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Pamiętać należy, że inaczej niż w przypadku łączenia, przekształcenia oraz podziału spółek prawa handlowego, gdzie przeniesienie praw i obowiązków przysługujących spółce następuje w ramach sukcesji uniwersalnej, w przypadku przeniesienia przedsiębiorstwa dochodzi do tak zwanej sukcesji singularnej. Przy sukcesji singularnej możliwość przeniesienia każdego z praw i obowiązków wchodzących w skład przedsiębiorstwa bada się oddzielnie, pod kątem obowiązywania przepisów szczególnych lub postanowień umów, które uniemożliwiają lub ograniczają możliwość przeniesienia poszczególnych praw lub obowiązków na osoby trzecie.

Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje, zgodnie z art. 55¹ k.c., wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. Wobec powyższego na podstawie umowy zbycia przedsiębiorstwa koncesje, licencje i zezwolenia przechodzą na nabywcę, o ile co innego nie wynika z bezwzględnie obowiązujących przepisów, decyzji właściwego organu lub z treści umowy. Należy przy tym pamiętać, że w przypadku zbycia przedsiębiorstwa przedmiotem sukcesji są jedynie aktywa, a nie zobowiązania. W przypadku bowiem, gdy przedmiotem czynności prawnej obejmującej przedsiębiorstwo są umowy, do skutecznego przeniesienia zobowiązań z nich wynikających konieczne jest uzyskanie zgody drugiej strony (wierzyciela) każdej z umów. Jeżeli zbywca przedsiębiorstwa pragnie przenieść na nabywcę tylko niektóre składniki przedsiębiorstwa, konieczne jest zawarcie odpowiednich postanowień w umowie zbycia przedsiębiorstwa.

Przeniesienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części skutkuje także z mocy samego prawa przejściem pracowników zatrudnionych w tym przedsiębiorstwie (lub których praca związana jest ze zbywaną częścią przedsiębiorstwa).

Odpowiedzialność kupującego za zobowiązania

Zobowiązania nie stanowią części zbywanego przedsiębiorstwa. Mimo to nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć. Odpowiedzialność ta dotyczy również m.in. zobowiązań wynikających ze stosunku pracy.

W związku z powyższym umowy sprzedaży przedsiębiorstwa zawierają zwykle odpowiednie postanowienia dotyczące podziału ryzyka i odpowiedzialności pomiędzy stronami. Na ich podstawie nabywca może dochodzić od zbywcy zapłaty kwot potrzebnych na zaspokojenie zobowiązań zaciągniętych przez zbywcę, a gdyby nabywca sam dokonał zapłaty za te zobowiązania, może wówczas dochodzić roszczeń regresowych od zbywcy.

Forma

Zbycie przedsiębiorstwa powinno być co do zasady dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (jeżeli w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, umowa powinna zostać sporządzona w formie aktu notarialnego).

Odpowiedzialność sprzedającego z tytułu rękojmi za wady

Do sprzedaży przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa zastosowanie mają odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży rzeczy. Roszczenia z tytułu rękojmi stanowią istotny instrument ochrony prawnej kupującego w transakcjach typu asset deal, ponieważ uzupełniają one ochronę kupującego wynikającą z ogólnych przepisów o skutkach nienależytego wykonania zobowiązań.

Zgody korporacyjne

Sprzedaż przez spółkę z o.o. oraz spółkę akcyjną prowadzonego przedsiębiorstwa (zorganizowanej części przedsiębiorstwa) wymaga zgody zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia akcjonariuszy).

Sprzedaż przedsiębiorstwa spółki z o.o. lub spółki akcyjnej bez podjęcia wyżej wymienionych uchwał jest dotknięta sankcją nieważności.

W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej kwestia sprzedaży przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa pod rygorem nieważności wymaga zgody wszystkich komplementariuszy. Ponadto, jako że w sprawach dotyczących walnego zgromadzenia do spółki komandytowo-akcyjnej wprost stosują się przepisy o spółce akcyjnej, wymagana jest również pod rygorem nieważności zgoda walnego zgromadzenia akcjonariuszy.

W przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa pozostałych spółek osobowych bez wymaganych zgód korporacyjnych czynność jest ważna, jednakże może mieć (i najczęściej ma) wpływ na odpowiedzialność wspólników, którzy umowę sprzedaży podpisali.