Sprzedaż napojów energetycznych małoletnim będzie zabroniona | Co do zasady

28 sierpnia 2023 r. została ogłoszona nowelizacja ustawy o zdrowiu publicznym zawierająca istotną zmianę przepisów dla podmiotów z branży spożywczej. Po długich dyskusjach postanowiono wprowadzić bezwzględny zakaz sprzedaży napojów energetycznych osobom poniżej 18 roku życia. Zrezygnowano ostatecznie z ograniczeń reklamowych, pozostawiając jednak nowe wymogi związane z oznakowaniem napojów zawierających kofeinę lub taurynę. Nowa regulacja wymusi na producentach i sprzedawcach dostosowanie wewnętrznych procedur wprowadzania na rynek napojów energetycznych począwszy od 1 stycznia 2024 r.

Co to jest napój energetyczny?

Nowelizacja ustawy wprowadza zakaz sprzedaży napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny (powszechnie zwanych napojami energetycznymi), dla których przewiduje szczególną definicję legalną. Omawiane przepisy odnoszą się wyłącznie do takich napojów, które są środkami spożywczymi, w których składzie znajduje się kofeina w proporcji przewyższającej 150 mg/l lub tauryna, z wyłączeniem substancji występujących w nich naturalnie. Chodzi więc o napoje, do których dodawana jako składnik jest kofeina w ilości 150 mg/l lub tauryna (niezależnie od ilości).

Zgodnie z uchwalonym przepisem za napój energetyczny nie powinno się uważać takich napojów, w których składzie są składniki naturalnie zawierające te substancje. Nasuwa się analogia do cukru, który może być dodawany do produktu lub naturalnie występować w produkcie zawierającym np. soki owocowe.

Uchwalona definicja napoju energetycznego może powodować wątpliwości co do klasyfikacji produktu, co rzutuje na jego oznakowanie oraz możliwości sprzedaży.

Zakaz sprzedaży napojów energetycznych... nie tylko dla małoletnich

Nowelizacja ustawy wprowadza bezwzględny zakaz sprzedaży takich wyrobów w trzech przypadkach:

• dla osób poniżej osiemnastego roku życia – niezależnie od miejsca sprzedaży,
• na terenie jednostek systemu oświaty (m.in. w przedszkolach, szkołach i innych placówkach edukacyjnych) – zakaz bezwzględny ze względu na miejsce sprzedaży, niezależnie od wieku kupującego,
• w automatach – zakaz bezwzględny ze względu na sposób sprzedaży, ponieważ weryfikacja wieku jest niemożliwa lub znacznie utrudniona.

Sprzedawcy będą więc musieli wdrożyć odpowiednie procedury weryfikacji wieku kupującego oraz optymalny sposób prezentacji tego rodzaju napojów w sklepie. Nowe przepisy uprawniają sprzedawców (w praktyce kasjerów) do żądania, by konsument okazał dokument, na podstawie którego będzie można potwierdzić jego pełnoletność.

Przepisy nie nakładają jednak obowiązku każdorazowego sprawdzania wieku kupującego. Decyzja będzie należała do sprzedawców, którzy „w przypadku wątpliwości co do pełnoletności” będą mogli żądać okazania właściwego dokumentu.

Nowy wymóg oznakowania napojów energetycznych

Nowością dla producentów i importerów napojów energetycznych będzie obowiązkowe oznaczenie opakowania jednostkowego takiego wyrobu widoczną, czytelną oraz umieszczoną w sposób nieusuwalny i trwały informacją o treści „Napój energetyzujący” lub „Napój energetyczny”. Wbrew wcześniejszym planom informacja taka nie będzie musiała być umieszczona w ramce, co miało wyraźnie wyeksponować cechy produktu powszechnie uważanego za szkodliwy.

Nowy wymóg nasuwa jednak kilka pytań. Czy na przykład informację należy zaprojektować zgodnie z przepisami rozporządzenia 1169/2011^[1] dotyczącymi rozmiaru czcionki? Nowelizacja ogranicza się do ogólnych pojęć takich jak „widoczność” i „czytelność” napisu, bez wskazywania określonych rozmiarów wielkości napisu, jak przewiduje to art. 13 ust. 2 rozporządzenia 1169/2011.

Ustawa o zdrowiu publicznym, która zawiera nowe przepisy dotyczące energetyków, nie odwołuje się wprost do jakichkolwiek przepisów z zakresu prawa żywnościowego. Jednak niewątpliwie napoje energetyczne, jako środek spożywczy, podlegają regulacjom prawa żywnościowego, w tym przepisom rozporządzenia 1169/2011 w zakresie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Wspomniany przepis rozporządzenia stosuje się do informacji obowiązkowych wymienionych w art. 9 ust. 1, które obejmują m.in. nazwę żywności. Samej definicji „nazwy żywności” nie ma w rozporządzeniu, jednak jako nazwę żywności należy rozumieć nazwę środka spożywczego, którą jest m.in. nazwa przewidziana w przepisach. Wobec tego można przyjąć, że informacja „napój energetyczny (energetyzujący)” jest nazwą środka spożywczego, która podlega wymogom dotyczącym określonej wielkości czcionki takiej informacji.

Za tym idą kolejne pytania i wątpliwości, np. co do umiejscowienia napisu „Napój energetyzujący” lub „Napój energetyczny” na opakowaniu.

Odpowiedzialność karna za naruszenie zakazów

Naruszenie nowej regulacji dotyczącej napojów energetycznych może pociągnąć jej adresatów do odpowiedzialności wykroczeniowej i karnej.

Za brak lub niewłaściwe oznakowanie napojów energetycznych informacją „Napój energetyczny (energetyzujący)” może wiązać się z wymierzeniem sankcji karnej w postaci grzywny (do 200 000 zł), kary ograniczenia wolności lub obu tych kar łącznie. Za sprawcę tego czynu uznaje się osobę odpowiedzialną za produkcję lub import napojów z dodatkiem kofeiny lub tauryny.

Sankcja ta wydaje się ograniczać wyłącznie do przypadków naruszenia nowo dodanego przepisu ustawy nowelizującej. Wobec tego zamieszczenie informacji niespełniających przepisów rozporządzenia 1169/2011 w zakresie rozmiaru czcionki lub umiejscowienia w polu widzenia powinno być egzekwowane na podstawie przepisów administracyjnych przewidzianych w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia.

Z kolei za sprzedaż napojów energetycznych niepełnoletnim, w automatach lub w jednostkach systemu oświaty grozi kara grzywny do 2 000 zł. Do odpowiedzialności wykroczeniowej za naruszenie tego zakazu mogą zostać pociągnięci:

• sprzedawca (kasjer), który dokonał sprzedaży napoju energetyzującego wbrew zakazowi,
• kierownik zakładu handlowego lub gastronomicznego, który nie dopełnił obowiązku nadzoru i przez to dopuścił do popełnienia wykroczenia w tym zakładzie (np. w danym sklepie).

Ponadto sąd może orzec przepadek takich napojów, choćby nie stanowiły one własności sprzedawcy.

Podsumowanie

Bez wątpienia szczególna, choć okrojona do kwestii samej sprzedaży i oznakowania wyrobów, regulacja napojów energetycznych ma służyć przede wszystkim ograniczeniu sięgania przez małoletnich za produkty powszechnie uznawane za szkodliwe zdrowiu. Przywołane w uzasadnieniu projektu nowelizacji dane z raportów EFSA i Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego jednoznacznie wskazują, że blisko 70% młodzieży w Unii Europejskiej w wieku 10-18 lat spożywa tego rodzaju produkty i to niekiedy w znaczących ilościach. Zakazy sprzedaży małoletnim oraz w miejscach, do których małoletni mają regularny dostęp, są z tego punktu widzenia uzasadnione. Z drugiej strony nałożenie dodatkowych wymogów wiąże się z poniesieniem kosztów przez przedsiębiorców (oraz ich klientów) związanych z koniecznością zmiany etykiet takich produktów. Nie przewidziano np. tzw. klauzuli wyprzedaży pozwalającej sprzedać produkty wprowadzone do obrotu w bieżącym roku  do wyczerpania zapasów. Może to powodować konieczność utylizacji części produktów, co generuje niepotrzebne koszty i nie jest obojętne dla środowiska.

Nadchodzący rok pokaże, jak sierpniowa nowelizacja przepisów o zdrowiu publicznym będzie stosowana w praktyce i czy faktycznie skutecznie i pozytywnie wpłynie na dietę oraz zdrowie dzieci i młodzieży.

Joanna Krakowiak, radca prawny, Jolanta Prystupa, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego oraz praktyka life sciences i ochrony zdrowia kancelarii Wardyński i Wspólnicy