Split payment a sytuacja prawna banku finansującego | Co do zasady

Od 1 lipca 2018 r. w transakcjach pomiędzy przedsiębiorcami obowiązuje mechanizm podzielonej płatności (tzw. split payment). Wprowadzenie go motywowane było zamiarem uszczelnienia systemu podatkowego. Split payment wpłynie jednak nie tylko na sytuację podatników, ale również banków.

W uproszczeniu mechanizm podzielonej płatności polega na tym, że nabywcy towarów i usług mogą dokonywać płatności za pomocą specjalnego komunikatu przelewu, który umożliwia im podzielenie kwoty wskazanej w otrzymanej fakturze VAT na część netto – płatną na zwykły rachunek rozliczeniowy dostawcy – oraz część odpowiadającą podatkowi VAT, wpłacaną na rachunek VAT. Mimo że mechanizm jest dobrowolny, a jego stosowanie zostało uzależnione od decyzji nabywcy towaru lub usługi, to nie można wykluczyć, że stanie się on mechanizmem powszechnym ze względu na efekt domina (zwłaszcza że niektóre duże podmioty państwowe już zadeklarowały wolę korzystania z takiego mechanizmu).

Jego wprowadzenie może mieć istotny wpływ na płynność podatników, którzy dotychczas korzystali z całej kwoty faktury do finansowania swojej bieżącej działalności, jak również na sytuację banków finansujących takie podmioty. Poniżej przedstawiamy wybrane przypadki, w których mechanizm podzielonej płatności wpływa na relacje pomiędzy bankami a kredytobiorcami.

Rachunek VAT

Banki na mocy prawa zostały zobowiązane do otwarcia i prowadzenia dla klientów rachunków VAT.

Rachunek VAT jest rachunkiem, w odniesieniu do którego dostawca ma bardzo ograniczone prawa. Zasadniczo środki znajdujące się na tym rachunku mogą być wykorzystane wyłącznie w celu dokonania płatności podatku VAT (albo na rachunek urzędu skarbowego, jako podatku należnego, albo na rachunki innych dostawców, jako podatku naliczonego). Rachunek VAT nie może zostać obciążony zabezpieczeniami i nie podlega egzekucji (chyba że na poczet podatku VAT).

Dotychczas środki, które kredytobiorca otrzymywał od swoich kontrahentów tytułem zapłaty VAT, nie były wyodrębniane od jego pozostałych środków, a kredytobiorca mógł nimi obracać. Natomiast rachunki, na które takie środki wpływały, mogły być przedmiotem zabezpieczenia banków.

Umożliwienie dokonywania płatności w mechanizmie split payment

Korzystanie przez kredytobiorcę z mechanizmu split payment łączy się z pewnymi korzyściami. Ustawa przewiduje, że dokonanie zapłaty w trybie podzielonej płatności wyłącza, do wysokości dokonanej płatności, możliwość ustalenia kredytobiorcy dodatkowego zobowiązania podatkowego (np. w sytuacji, gdy podatnik błędnie wyliczył kwotę należną w deklaracji albo wskutek wplątania go w tzw. „karuzelę podatkową” wystawiał faktury na podmiot nieistniejący). Dodatkowo ustawa ogranicza możliwość naliczania podatnikom korzystającym ze split paymentu odsetek za zwłokę w wysokości 150% (więcej na ten temat tutaj). Mechanizm podzielonej płatności może więc mieć dla kredytobiorców istotne zalety.

Dlatego banki planujące wyjść naprzeciw oczekiwaniom klientów powinny zamieścić w swojej dokumentacji odpowiednie mechanizmy pozwalające na stosowanie split paymentu. Rozwiązania aktualnie stosowane w umowach kredytowych, polegające zazwyczaj na realizacji przelewu bezpośrednio przez bank, nie dają możliwości wykonania przelewu przy wykorzystaniu specjalnego komunikatu wymaganego dla dokonywania płatności w trybie split payment. W zależności od zapisów konkretnych umów kredytowych umożliwienie dokonania takich płatności może wymagać wprowadzenia istotnych zmian, zwłaszcza w tych przypadkach, gdy kontrola przepływów pieniężnych kredytobiorcy odgrywa dla banku istotną rolę (np. kredyty nieruchomościowe, sytuacje restrukturyzacyjne) albo gdy przepływy pieniężne kredytobiorcy służą spłacie zadłużenia (np. kredyty obrotowe).

Bank powinien również rozważyć, czy w każdym przypadku dopuszczenie takiej możliwości będzie dla niego korzystne, zwłaszcza czy nie stwarza zagrożenia dla spłaty finansowania (np. z punktu widzenia płynności kredytobiorcy albo w przypadku gdyby transakcja finansowania nabycia aktywów przez kredytobiorcę nie doszła do skutku i zaszłaby potrzeba odwrócenia płatności). Dodatkowo, przygotowując postanowienia umożliwiające stosowanie mechanizmu podzielonej płatności, należy mieć na uwadze bardzo szczegółowe postanowienia wprowadzone do Prawa bankowego, które regulują obowiązki banku związane z prowadzeniem rachunku VAT i sposobem realizacji obciążeń i uznań tego rachunku (np. w przypadku kredytów w rachunku bieżącym).

Podzielona płatność a cesja na zabezpieczenie

Istotne znaczenie dla banku finansującego może mieć wpływ mechanizmu split payment na korzystanie przez bank z cesji na zabezpieczenie. W szczególności ze względu na potencjalną odpowiedzialność banku z tytułu kwot otrzymanych w ramach mechanizmu podzielonej płatności.

Zgodnie z przepisami dotyczącymi mechanizmu podzielonej płatności podatnik, który otrzymał płatność na swój rachunek VAT, a nie był wskazany w fakturze, jest solidarnie odpowiedzialny z dostawcą (tu: kredytobiorcą) za zapłatę podatku VAT, którego dostawca nie uiści. Taka odpowiedzialność jest ograniczona do wysokości otrzymanej przez bank płatności na rachunek VAT. Odpowiedzialność tę wyłącza np. przekazanie tej płatności do dostawcy (tu: kredytobiorcy) albo jej zwrot do nabywcy towaru lub usługi, który płatności dokonał.

W przypadku, gdy cesja na zabezpieczenie jest bezwarunkowa, a wpłaty są realizowane wprost do banku, strony powinny rozważyć, czy postanowienia dotyczące wpływów z wierzytelności scedowanych na bank w wystarczającym stopniu uwzględniają możliwość wpływu środków w ramach mechanizmu split payment. W przypadku cesji warunkowych podobne postanowienia powinny zostać rozważone na wypadek ziszczenia się warunku. Brak odpowiednich postanowień może spowodować, że z punktu widzenia umowy cesji płatności brutto otrzymane przez bank w mechanizmie podzielonej płatności będą uznawane za spłaty zadłużenia, pomimo że bank nie będzie miał do nich pełnego dostępu.

Podsumowanie

Wprowadzenie mechanizmu podzielonej płatności może mieć istotny wpływ na sytuację prawną kredytobiorców oraz na relacje pomiędzy bankami a kredytobiorcami. Kształtując te relacje, strony powinny rozważyć zarówno korzyści płynące z mechanizmu split payment, jak i ryzyka z tym związane (wynikające zwłaszcza z ograniczonej dostępności środków zgromadzonych na rachunku VAT).

Joanna Prokurat, doradca podatkowy, praktyka podatkowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Artur Bednarski, adwokat, praktyka bankowości i finansowania projektów kancelarii Wardyński i Wspólnicy