Skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego i związanej z nim nowelizacji art. 95 ust. 1 Prawa bankowego | Co do zasady

14 marca br. Trybunał orzekł, że art. 95 ust. 1 Prawa bankowego w części, w jakiej nadaje moc prawną dokumentu urzędowego księgom rachunkowym i wyciągom z ksiąg rachunkowych banku w odniesieniu do praw i obowiązków wynikających z czynności bankowych w postępowaniu cywilnym prowadzonym wobec konsumenta, jest niezgodny z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej, zasadą równości oraz z zasadą ochrony praw konsumenta (o wyroku tym pisaliśmy już na naszym portalu).

W związku z wyrokiem Trybunału Komisja Ustawodawcza Senatu przygotowała nowelizację art. 95 ust. 1 Prawa bankowego. Zgodnie z projektowaną zmianą księgi rachunkowe banków i wyciągi z tych ksiąg utracą moc dokumentów urzędowych nie tylko w odniesieniu do konsumentów, lecz także wobec innych podmiotów, w tym przedsiębiorców. Nowelizacja znosi moc prawną dokumentów urzędowych ksiąg bankowych w ogóle, a nie jedynie w zakresie postępowania cywilnego. Projekt Komisji Ustawodawczej znacząco rozszerza skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Dlatego należy zgodzić się z opinią Jerzego Bańki, wiceprezesa Związku Banków Polskich (Przywileje bankowców mają być ukrócone, „Rzeczpospolita”, 9-10 lipca 2011 r.), który uważa, że proponowana nowelizacja Prawa bankowego stanowi błędne wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał w uzasadnieniu do wyroku wskazał bezpośrednio, że niezgodne z konstytucją jest nadawanie księgom rachunkowym i wyciągom z tych ksiąg mocy dokumentów urzędowych w postępowaniu dowodowym w sprawach cywilnych prowadzonych wobec konsumenta, gdy znajdują do nich zastosowanie art. 244 § 1 i art. 252 k.p.c. (ustanawiające szczególną moc dowodową dokumentów urzędowych). W związku z tym wyrok nie dotyczy innych niż zwykłe rodzajów postępowań, o ile nie stosuje się do nich art. 244 § 1 i art. 252 k.p.c. Pomimo rozszerzającej interpretacji wyroku Trybunału dokonanej przez Komisję Ustawodawczą nowelizacja Prawa bankowego nie powinna znacząco osłabić pozycji banków w innych aniżeli zwykłe postępowaniach cywilnych.

W postępowaniu nakazowym, zgodnie z art. 485 § 3 k.p.c., sąd może wydać nakaz zapłaty, jeżeli bank dochodzi roszczenia na podstawie wyciągu z ksiąg bankowych podpisanego przez osoby do tego upoważnione, opatrzonego pieczęcią banku, oraz dowodu doręczenia dłużnikowi pisemnego wezwania do zapłaty. W związku z tym do uzyskania nakazu zapłaty nie jest wymagana jakaś szczególna moc prawna ksiąg rachunkowych banku. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego i proponowana nowelizacja nie zmieniają pozycji banku w postępowaniu nakazowym, ponieważ jak słusznie wskazał sędzia Hermeliński w zdaniu odrębnym do wyroku, doktryna już wcześniej podkreślała, że w postępowaniu tym księgi bankowe posiadają walor jednego z wielu dokumentów prywatnych (por. A. Nowak, Uprzywilejowanie wierzytelności bankowych w postępowaniu nakazowym, „Monitor Prawniczy”, 2001, nr 13, s. 1185 i n.). Inny pogląd doktryny (wyrażony przez A. Januchowskiego, Wyciąg z ksiąg funduszu sekurytyzacyjnego jako podstawa wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, „Palestra” 2009, nr 7-8, s. 94 i n.) przyjmuje, że księgi bankowe w postępowaniu nakazowym mają słabszą moc aniżeli dokumenty urzędowe. Oba stanowiska wynikają z porównania wspomnianego już art. 485 § 3 i art. 485 § 1 k.p.c., który stwierdza, że sąd wydaje nakaz zapłaty na podstawie dokumentu urzędowego. Skoro dokument urzędowy obliguje sąd do wydania nakazu zapłaty, a księgi bankowe stanowią fakultatywną podstawę wydania nakazu zapłaty, to moc prawna tych ostatnich jest oczywiście słabsza, również bez wyroku Trybunału i niezależnie od proponowanej nowelizacji Prawa bankowego.

Także w postępowaniu klauzulowym banki mogą (i niezależnie od proponowanej nowelizacji będą mogły) w niezmienionym trybie uzyskiwać klauzulę wykonalności na bankowych tytułach egzekucyjnych. Zgodnie z art. 786² § 2 k.p.c. w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, jeżeli wykonanie tytułu egzekucyjnego jest uzależnione od zdarzenia (np. niespłacania kredytu), które udowodnić powinien wierzyciel (bank), sąd nada klauzulę wykonalności po dostarczeniu dowodu tego zdarzenia w formie dokumentu (np. ksiąg rachunkowych banku). Nie jest wymagana żadna szczególna forma lub moc tego dokumentu. Co więcej brak takich wymagań w przypadku bankowego tytułu wykonawczego jest wyjątkiem od zasady obowiązującej przy innych tytułach egzekucyjnych. Zgodnie z art. 786 §1 i art. 786¹ k.p.c. zasadą jest, że jeżeli wykonanie tytułu egzekucyjnego (w tym w formie aktu notarialnego) jest uzależnione od zdarzenia (np. zalegania ze spłatą zobowiązania), które powinien udowodnić wierzyciel, sąd nada klauzulę wykonalności po dostarczeniu dowodu tego zdarzenia w formie dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym. Ponownie stwierdzić należy, że pozycja banków nie zostanie osłabiona w postępowaniu klauzulowym ani w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego, ani w wyniku nowelizacji Prawa bankowego, ale tylko w zakresie bankowych tytułów egzekucyjnych. Natomiast w przypadku tytułów egzekucyjnych w formie aktu notarialnego celem udowodnienia zalegania ze spłatą kredytu banki będą musiały uzyskać podpis urzędowo poświadczony na księgach rachunkowych lub wyciągach z tych ksiąg.

Podobne do omawianego orzeczenie w zakresie zakwestionowania mocy dowodowej dokumentu urzędowego ksiąg rachunkowych funduszy sekurytyzacyjnych i wyciągów z tych ksiąg Trybunał wydał 11 lipca br. (sygn. P 1/10) – pisaliśmy o tym na naszym portalu.