Sankcje: wskazówki Komisji Europejskiej nie zawsze dają pewność
Orzeczenie TSUE w sprawie C-109/23 [Jemerak] wyjaśnia pojęcie „usług doradztwa prawnego” w kontekście przepisów dotyczących sankcji UE i pokazuje, że Trybunał może nie podzielać interpretacji zawartej w wytycznych (FAQ) Komisji Europejskiej.
5 września 2024 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał orzeczenie dotyczące zakazu świadczenia usług doradztwa prawnego na rzecz podmiotów rosyjskich (sprawa C-109/23 [Jemerak]). Sprawa dotyczyła rosyjskiej spółki, która była właścicielem mieszkania w Niemczech i zamierzała sprzedać je dwóm niemieckim obywatelom. Zgodnie z niemieckim prawem takie transakcje wymagają poświadczenia przez notariusza. Notariusz odmówił uwierzytelnienia umowy, powołując się na art. 5n rozporządzenia Rady (UE) nr 833/2014 (rozporządzenie 833/2014), który zakazuje świadczenia „usług doradztwa prawnego” na rzecz podmiotów mających siedzibę w Rosji.
Główną kwestią rozpatrywaną przez TSUE było to, czy uwierzytelnienie umowy sprzedaży przez notariusza stanowi świadczenie „usług doradztwa prawnego” zakazanych przez rozporządzenie 833/2014. Choć samo rozporządzenie 833/2014 nie definiuje „usług doradztwa prawnego”, interpretacyjne wytyczne Komisji Europejskiej, zawarte w jej odpowiedziach na często zadawane pytania (FAQ), sugerują, że usługi notarialne mieszczą się w zakresie tego rozporządzenia.
Zgodnie z opinią rzecznika generalnego Laili Mediny z 11 kwietnia 2024 r. TSUE uznał, że notariusz nie narusza sankcji wobec Rosji, poświadczając sprzedaż nieruchomości należącej do rosyjskiej spółki nieobjętej sankcjami. Trybunał stwierdził, że notariusz, poświadczając taką transakcję, nie świadczy „usług doradztwa prawnego”, lecz wykonuje niezależną i bezstronną funkcję zleconą przez państwo. TSUE argumentował, że w kontekście tej sprawy uznanie usług notarialnych za zakazane przez sankcje de facto podważałoby cel przepisów sankcyjnych UE, które nie zabraniają podmiotom rosyjskim, nieobjętym sankcjami, zbywania nieruchomości położonych w UE. Trybunał również wyjaśnił, że dalsze działania notariusza, takie jak wykreślenie obciążeń nieruchomości, przekazanie płatności oraz rejestracja własności w rejestrze gruntów, pozostają poza zakresem zakazu świadczenia usług prawnych.
Ta sprawa jest ważna nie tylko dla ekspertów prawnych, ale także dla wszystkich przedsiębiorców. Chociaż TSUE nie odniósł się bezpośrednio do wytycznych Komisji Europejskiej, jego orzeczenie odbiega od wyrażonego tam stanowiska. Mimo że Komisja Europejska wyraźnie zaznacza, że wytyczne nie są „wiążące”, w praktyce, w okresach szybkich zmian przepisów i ograniczonej liczby orzeczeń sądowych, wytyczne często stanowią ważne źródło interpretacji prawa. Jednak ta sprawa pokazuje, że wytyczne nie mają ostatecznego autorytetu. W tej sytuacji notariusz działał ostrożnie, odmawiając świadczenia usług, które wydawały się ograniczone – po czym dowiedział się, że ta ostrożność była niepotrzebna. Z drugiej strony może się zdarzyć, że przedsiębiorca, polegając na wytycznych Komisji, przeprowadzi transakcję, którą uważa za dozwoloną, a później Sąd zdecyduje inaczej. Orzeczenie nie wyjaśnia, czy przestrzeganie wytycznych Komisji jest uznawane za „należytą staranność” i chroni przedsiębiorców przed odpowiedzialnością za naruszenie sankcji.
Naszym zdaniem, chociaż zgodność z wytycznymi Komisji nie gwarantuje immunitetu od odpowiedzialności za naruszenie przepisów sankcyjnych, powinna być uznawana za kluczowy czynnik w ocenie należytej staranności i istotny argument w obronie przed odpowiedzialnością. Równocześnie przedsiębiorcy powinny uzupełniać swoje działania w zakresie zgodności o porady prawne oraz – gdy to możliwe – współpracować z władzami, aby zapewnić pełną zgodność z przepisami sankcyjnymi.
Łukasz Lasek, adwokat, Anna Olejniczak-Michalska, radca prawny, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
