Sądy IP – zmiany w postępowaniach dotyczących ochrony własności intelektualnej? | Co do zasady

1 lipca 2020 r. wchodzi w życie kolejna nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Jej celem jest stworzenie wyspecjalizowanego sądownictwa zajmującego się sprawami z zakresu własności intelektualnej.

Jak jest obecnie?

Aktualnie sprawy z zakresu prawa własności intelektualnej rozpoznawane są przez kilka różnych instytucji. Sprawy dotyczące naruszenia praw własności intelektualnej rozpoznawane są przed sądami powszechnymi, przede wszystkim przez wydziały gospodarcze (sprawy między przedsiębiorcami), choć nie brakuje również spraw z tego zakresu rozpoznawanych w wydziałach cywilnych.

Jednocześnie od 2004 r. jeden wyspecjalizowany wydział Sądu Okręgowego w Warszawie (XXII Wydział – Sąd Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych) jest wyłącznie właściwy do rozpatrywania sporów dotyczących unijnych znaków towarowych oraz wzorów wspólnotowych z obszaru właściwości całego kraju.

Niezależnie od spraw rozpoznawanych w sądach powszechnych, z uwagi na rejestracyjną ścieżkę uzyskiwania praw własności przemysłowej (znaki towarowe, patenty, wzory przemysłowe, wzory użytkowe), skargi od decyzji wydawanych przez Urząd Patentowy RP w przedmiocie udzielenia, unieważnienia czy też wygaszenia prawa rozpatrywane są przez sądy administracyjne.

Wraz z wejściem w życie nowelizacji ograniczoną kompetencję do orzekania w przedmiocie ważności praw ochronnych na znaki towarowe oraz praw z rejestracji wzorów przemysłowych zyskają również sądy powszechne. Od 1 lipca 2020 r. pozwany w sporze o naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy lub prawa z rejestracji wzoru przemysłowego będzie mógł żądać ich unieważnienia (a w przypadku znaków towarowych także wygaszenia) przed sądem powszechnym w ramach powództwa wzajemnego. Rozwiązanie to jest wzorowane na regulacji istniejącej dotychczas w sporach dotyczących unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych.

Cel nowelizacji

Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej, celem wprowadzenia regulacji jest stworzenie sędziom możliwości specjalizacji w zakresie własności intelektualnej oraz ujednolicenie i podniesienie standardu wydawanego orzecznictwa z tego zakresu. Projekt ustawy zakłada powołanie wyspecjalizowanych wydziałów działających przy sądach okręgowych. Sądy te będą zlokalizowane w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu,  Lublinie oraz  Katowicach¹. Wszystkie te sądy mają być jednocześnie właściwe do rozpoznawania spraw dotyczących unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych w miejsce dotychczas działającego w ramach Sądu Okręgowego w Warszawie wyspecjalizowanego wydziału.

Sprawy własności intelektualnej

Ustawa nowelizująca wprowadza do Kodeksu postępowania cywilnego nową kategorię spraw sądowych – „sprawy własności intelektualnej” – które mają zostać przekazane do wyłącznej właściwości nowo utworzonych specjalistycznych wydziałów. Poza naturalnie należącymi do tej kategorii sprawami o ochronę praw autorskich i pokrewnych, o ochronę praw własności przemysłowej oraz innych praw na dobrach niematerialnych (a zatem np. spraw o ochronę baz danych), zdecydowano o powierzeniu sądom IP rozpatrywania również:

1. spraw o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji,
2. spraw o ochronę dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczą one wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług,
3. spraw o ochronę dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą.

Ponadto uznano, że wszystkie sprawy dotyczące ochrony programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym będą rozpatrywane wyłącznie przed Sądem Okręgowym w Warszawie, który ma stać się swego rodzaju specjalistycznym „sądem technicznym”. Zdaniem ustawodawcy koncentracja spraw technicznych w jednym sądzie ma sprzyjać zwiększeniu sprawności i szybkości postępowania.

Z całą pewnością zdefiniowanie rodzajów spraw z zakresu ochrony dóbr osobistych, które będą rozpatrywane w nowych sądach na początku stosowania nowej ustawy, będzie wywoływało problemy. Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy, pomysł przekazania wyspecjalizowanym jednostkom orzekania w pewnych kategoriach spraw dotyczących dóbr osobistych jest skutkiem zaobserwowania tendencji komercjalizacji dóbr takich jak np. wizerunek. Jednocześnie projektodawca nie sprecyzował, jakie inne dobra osobiste – poza wizerunkiem – miał na myśli przy tworzeniu dwóch ww. podkategorii spraw. Należy się spodziewać, że do wyspecjalizowanych sądów z zakresu spraw o ochronę dóbr osobistych mogą trafić sprawy dotyczące ochrony wizerunku, nazwiska, twórczości naukowej i artystycznej, a także renomy i dobrej sławy (goodwill) w przypadku osób prawnych i przedsiębiorców.

Problematyczna natomiast może być już kwalifikacja do ww. kategorii spraw o ochronę kultu pamięci osoby zmarłej związanych z problematyką ochrony twórczości nieżyjących autorów. Konstrukcja ta stosowana jest w przypadku spraw wytaczanych przez spadkobierców twórców, którzy – powołując się na dobro osobiste, jakim jest kult pamięci osoby zmarłej – dążą do ochrony dobrego imienia zmarłych krewnych, przeciwdziałania przypadkom zawłaszczania autorstwa ich dzieł czy też wypaczania znaczenia ich twórczości. Wydaje się, że tego rodzaju sprawy nie będą mieścić się jednak w kategorii spraw własności intelektualnej zdefiniowanej w nowym art. 479⁸⁹ k.p.c., choć względy celowości i specjalizacji przyświecające nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego przemawiałyby za potraktowaniem ich jako spraw z zakresu własności intelektualnej.

Kolejną mogącą sprawiać trudności kategorią spraw, którą posługuje się ustawodawca w ramach szerokiej kategorii spraw własności intelektualnej, są sprawy dotyczące tajemnicy przedsiębiorstwa o charakterze technicznym. Należy domyślać się, że projektodawca miał tu na myśli przede wszystkim ochronę nieopatentowanych wynalazków, chronionych jako know-how z uwagi na przyjętą przez przedsiębiorstwo strategię biznesową. Natomiast z pewnością zakres spraw tego rodzaju jest znacznie szerszy, co będzie rodziło konieczność każdorazowej analizy sprawy dotyczącej ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa pod kątem jej technicznego charakteru przed rozpoczęciem procedury sądowej.

Spory dotyczące umów również trafią do nowych sądów

Do nowo utworzonych specjalistycznych sądów trafią również spory dotyczące wykonywania umów z zakresu praw własności intelektualnej, tajemnicy przedsiębiorstwa i korzystania z ww. kategorii dóbr osobistych (np. umowy dotyczące udzielenia licencji na korzystanie z wizerunku dla celów kampanii reklamowej). Mimo że nie wszystkie spory dotyczące wykonywania umów wymagają szczegółowej wiedzy dotyczącej regulacji praw na dobrach niemajątkowych, a do ich rozstrzygnięcia w wielu przypadkach wystarczy wiedza dotycząca ogólnych instytucji prawa cywilnego, ustawodawca uznał, że celowe będzie przekazanie również tych spraw do właściwości specjalistycznych sądów. Uzasadnieniem dla wprowadzenia tego rozwiązania jest stanowisko, zgodnie z którym w przypadku uznania umowy stanowiącej podstawę powództwa za nieważną sprawa powinna zostać rozpoznana na podstawie przepisów regulujących ochronę i korzystanie z danego prawa lub dobra. Wszystkie zatem spory wynikłe z umów regulujących korzystanie z praw własności intelektualnej oraz dóbr osobistych w zakresie określonym przez nowelizację (np. o zapłatę wynagrodzenia z tytułu przeniesienia praw, opłaty licencyjnej, naruszenia wyłączności), niezależnie od wartości przedmiotu sporu będą rozpatrywane przez wyspecjalizowane sądy.

Konsekwencje nieprawidłowego wniesienia sprawy

Brak jednoznaczności ww. przepisów przejawiać się będzie w konsekwencjach procesowych złożenia pozwu do niewłaściwego sądu. Choć sprawie wniesionej do niewłaściwego miejscowo lub rzeczowo sądu ostatecznie zostanie nadany bieg, to jednak z pewnym opóźnieniem wynikającym z konieczności wdrożenia procedury przekazania akt postępowania. Co więcej, niejednoznaczna regulacja dotycząca określenia właściwości sądów własności intelektualnej może również przyczynić się do obstrukcji procesowej ze strony pozwanych, którzy będą wykorzystywać tę sytuację do przewlekania postępowania.

Zdając sobie sprawę z trudności definicyjnych, ustawodawca w uzasadnieniu projektu ustawy wskazał, że pojęcie „sprawy własności intelektualnej” zostanie dookreślone przez orzecznictwo, na skutek postanowień wydawanych przez sądy drugiej instancji rozpoznające zażalenia od postanowień stwierdzających brak właściwości sądów własności intelektualnej. Na tego rodzaju usystematyzowane orzecznictwo przyjdzie nam jednak jeszcze chwilę poczekać.

Postępowanie w sprawach własności intelektualnej a inne postępowania odrębne

Poza odpowiednim zakwalifikowaniem danej sprawy do kategorii sprawy własności intelektualnej trudności w praktyce może budzić także wzajemne nakładanie się przepisów proceduralnych pozostałych regulacji o postępowaniach odrębnych.

Z ustawy wynika, że przepisy regulujące postępowanie z zakresu własności intelektualnej mają być stosowane jednocześnie z innymi regulacjami odrębnymi, a zatem z przepisami o postępowaniu w sprawach gospodarczych, w sprawach z zakresu prawa pracy, postępowaniem nakazowym czy upominawczym. W przypadku ewentualnego konfliktu pierwszeństwo stosowania będą jednak miały przepisy o postępowaniu w sprawach z zakresu własności intelektualnej. Regulacja ta ma znaczenie przede wszystkim dla możliwości wytoczenia powództwa wzajemnego o unieważnienie lub wygaszenie prawa (w sporach dotyczących znaków towarowych lub wzorów przemysłowych). Powództwo wzajemne jest bowiem niedopuszczalne w postępowaniu gospodarczym lub nakazowym.

Jednocześnie przepisy o postępowaniu w sprawach IP nie wprowadzają zmian ani wyjątków w zakresie reguł dotyczących możliwości modyfikacji wniesionego powództwa. Oznacza to, że w przypadku rozpoznawania spraw w postępowaniu gospodarczych lub nakazowym zastosowanie znajdą przepisy, które przewidują zakaz przedmiotowej lub podmiotowej zmiany powództwa. Jeśli zatem ujawnią się kolejni naruszyciele lub uprawniony uzyska szczegółowe informacje o naruszeniu dopiero w toku postępowania (np. na skutek skorzystania z roszczenia informacyjnego), nie będzie można rozszerzyć żądania zakazowego pozwu ani zmodyfikować sformułowanych roszczeń pieniężnych.

W sprawach gospodarczych z zakresu IP zastosowanie znajdą również ograniczenia dotyczące koncentracji materiału dowodowego, regulacje dotyczące nowej instytucji umowy dowodowej oraz reguła pierwszeństwa przeprowadzenia dowodów z dokumentów przed dowodami z zeznań świadków.

Ewa Nagy, radca prawny, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy