Renoma znaku towarowego dla alkoholi – jak ją wykazać przed polskim sądem? | Co do zasady

Renoma znaku towarowego to pojęcie niezdefiniowane w prawie polskim ani unijnym. Sądy próbują wyjaśnić znaczenie tego pojęcia, wskazując kryteria, jakie ma spełniać znak, żeby uznać go za renomowany. Choć kryteria te wydają się już utrwalone w orzecznictwie unijnym, polskie sądy stosują niekiedy własne dodatkowe wymogi.

Zarówno polskie, jak i unijne sądy są jednak zgodne, że w każdym przypadku – nawet gdy renoma danego znaku wydaje się oczywista dla każdego – jej wykazanie wymaga przedstawienia dowodów. Co więcej, ze względu na rozszerzoną ochronę znaku renomowanego – przysługującą mu nawet mimo niewielkiego stopnia podobieństwa naruszającego oznaczenia i mimo odmienności towarów – standard wymaganych dowodów jest wysoki. W przypadku znaków zarejestrowanych dla napojów alkoholowych udowodnienie renomy jest obiektywnie trudniejsze. Wpływają na to przede wszystkim ograniczenia w reklamie tych produktów obowiązujące w wielu krajach, w tym w Polsce, które zawężają wachlarz możliwych do przedstawienia dowodów. Pomimo takich trudności wykazanie renomy znaku chronionego dla napoju alkoholowego przed polskim sądem jest możliwe. Świadczą o tym przykłady spraw, w których sądy uznały renomę nazw wódek czy whisky.

Sądy unijne i polskie oceniają renomę znaku towarowego niejednakowo. Według sądów unijnych renomę ustala się w oparciu o kryterium ilościowe, tj. na podstawie poziomu znajomości znaku wśród odbiorców, do których skierowane są towary lub usługi oznaczone tym znakiem. Wcześniejszy znak towarowy musi być znany znacznej części odbiorców. Nie można jednak wymagać, aby znak towarowy był znany określonemu odsetkowi odbiorców. Wszelkie skojarzenia związane z jakością produktu oznaczonego znakiem nie mają znaczenia dla ustalenia, że wcześniejszy znak posiada renomę. Jakość jest istotna dla oceny możliwej szkody lub nienależnej korzyści, jaką może czerpać podmiot używający znaku podobnego do wcześniejszego znaku renomowanego.

Polskie sądy nieco inaczej postrzegają renomę. W ostatnich latach polskie sądy na czele z Sądem Najwyższym wypracowały definicję znaku renomowanego, według której renoma jest ustalana w oparciu o kryterium mieszane – ilościowe i jakościowe. Renoma znaku oznacza jego siłę atrakcyjną, wartość reklamową oraz zdolność do stymulowania zbytu oznaczonego nim towaru. Renomowanym znakiem towarowym jest zatem znak towarowy znany znacznej części odbiorców towarów i usług oznaczonych tym znakiem, który jednocześnie ma dużą siłę przyciągania i wartość reklamową wynikającą z jego długotrwałego używania, intensywnej promocji i utrwalonego w świadomości odbiorców przekonania o bardzo dobrych cechach towaru nim opatrzonego.

Powyższą definicję stosują sądy powszechne zajmujące się oceną naruszeń znaku towarowego. Wyjątkiem jest sąd znaków unii europejskiej, który w całości podąża za wytycznymi orzecznictwa unijnego nakazującymi opierać się wyłącznie na kryterium ilościowym, tj. znajomości znaku towarowego.

Jednak z uwagi na to, że większość spraw o naruszenie znaków renomowanych jest rozpatrywana przez sądy powszechne, a ostatnią instancją odwoławczą od orzeczeń sądu unijnych znaków towarowych jest Sąd Najwyższy,  mieszana definicja znaku renomowanego uznawana jest za dominującą. To z kolei przekłada się bezpośrednio na materiał dowodowy,  jaki właściciel znaku musi przedstawić w sądzie, aby wykazać renomę swojego oznaczenia i jej naruszenie.

Ponieważ kryterium ilościowe nie jest odrzucane przez polskie sądy, właściciel znaku musi wykazać poziom jego znajomości wśród docelowych odbiorców.

Sądy polskie tak samo jak sądy unijne wymagają, aby właściciel znaku przedstawił dowody potwierdzające częstotliwość, zasięg geograficzny i okres używania znaku, udział znaku w rynku i kwoty wydane w celu jego wypromowania. Dlatego też niezależnie od tego, dla jakich towarów lub usług znak jest zarejestrowany, przydatne będą wszelkie umowy czy zlecenia przekazane agencjom reklamowym, projektantom lub rzecznikom patentowym dotyczące opracowania oznaczenia czy przeprowadzenia badania czystości rejestrowej. Pożądane są także faktury potwierdzające wprowadzenie pierwszych produktów na rynek, lista sklepów i lokali, w których produkt jest dostępny, oraz osiągane wyniki sprzedażowe. Poza wspomnianymi wydatkami na promocję produktów oznaczonych znakiem istotne są informacje na temat rodzaju prowadzonych kampanii reklamowych i promocyjnych, a także miejsca i częstotliwości ich przeprowadzania, co pozwala wnioskować, jaka część docelowych odbiorców mogła się ze znakiem zapoznać.

W przypadku znaków zarejestrowanych dla napojów alkoholowych ich reklama jest zakazana lub ograniczona przez obowiązujące przepisy. Informowanie o sponsorowaniu imprez sportowych czy koncertów podlega znacznym obostrzeniom. Pełna swoboda w promocji napojów alkoholowych obowiązuje jedynie w punktach prowadzących wyłącznie sprzedaż napojów alkoholowych oraz w punktach sprzedaży będących jednocześnie miejscami konsumpcji napojów alkoholowych. Z tego względu w celu wykazania znajomości znaku zarejestrowanego dla napoju alkoholowego przez znaczną część odbiorców pomocne będą wszelkie materiały dotyczące akcji promocyjnych prowadzonych np. w klubach, restauracjach, pubach czy kawiarniach.

Zgodnie z najnowszym orzecznictwem istotną wartość dowodową mają również badania rynku przeprowadzone z inicjatywy właściciela znaku i przedstawiające poziom rozpoznawalności znaku towarowego. W ocenie Sądu Najwyższego takie badania rynku są traktowane jak opinie prywatne i stanowią element stanowiska procesowego strony odnoszącego się do sfery faktów i ich oceny prawnej. Argumenty zawarte w opinii prywatnej mogą być także przesłanką przemawiającą za koniecznością dopuszczenia przez sąd dowodu z opinii biegłego. Zatem najnowsze orzecznictwo wskazuje, że taki prywatny dowód nie może zostać zignorowany przez sąd, ale wręcz przeciwnie, powinien podlegać szczegółowej analizie sędziowskiej.

Spektrum dowodów na okoliczność znajomości znaku towarowego jest więc bardzo szerokie. Niestety w ocenie polskich sądów takie dowody bywają niewystarczające, żeby potwierdzić renomowany charakter znaku. Renomowany znak musi również posiadać określone cechy jakościowe. Sądy wskazują na prestiż, siłę przyciągania, wartość reklamową oraz przekonanie odbiorców o świetnych cechach towarów opatrzonych tym znakiem.

W przypadku znaków zarejestrowanych dla napojów alkoholowych jakość w zasadzie nie jest mierzalna według obiektywnych kryteriów. Walory smakowe i zapachowe należą do indywidualnej oceny konsumenta. Niemniej jednak nawet w przypadku takiej kategorii produktów można zgromadzić szereg dowodów, które choćby pośrednio potwierdzają dobrą opinię o produkcie. W szczególności takimi dowodami są nagrody przyznawane markom napojów alkoholowych za wyjątkowy smak, unikalny charakter opakowania, bądź rankingi najcenniejszych czy najlepiej sprzedających się marek, w których dany znak zajmuje wysoką pozycję. Kluczowe są również wysokie wyceny marki przeprowadzane przez niezależne instytucje ratingowe. Z pewnością na wysoką jakość produktu alkoholowego pośrednio wskazuje też jego stosunkowo wysoka cena. Nie bez znaczenia jest również historia powstania danej destylarni, rozlewni czy winiarni, niezmienność receptury i produkcji, które pozwalają przypisać aurę wyjątkowości i prestiżu produktowi oznaczonemu danym  znakiem towarowym.

Z powyższego wynika, że polskie sądy w odróżnieniu od sądów unijnych podwyższają  nieco próg dowodowy związany z wykazaniem renomy znaku towarowego. Poza dowodami potwierdzającymi znajomość znaku towarowego wśród odbiorców towarów, dla których znak jest zarejestrowany, wymagają przedstawienia dodatkowych argumentów i twierdzeń wskazujących na szczególną jakość towarów oznaczonych znakiem. Status znaku renomowanego przyznany więc będzie napojom alkoholowym znanym, ale jednocześnie cieszącym się uznaniem i dobrą opinią konsumentów, przywołującym na myśl prestiż, wyjątkowość i ekskluzywność produktu. Z tych względów renomę dużo łatwiej będzie wykazać w przypadku znaku zarejestrowanego dla whisky, bourbona, brandy czy szampana, a trudniej w przypadku znaków zarejestrowanych dla tańszych i masowych napojów, takich jak piwo czy wino. W przypadku wódek polskie sądy skłaniają się ku uznawaniu renomy niektórych znaków służących do ich opatrywania, mimo że jest to produkt uznawany za masowy. W każdym jednak przypadku na właścicielach znaków spoczywa obowiązek regularnego i dokładnego gromadzenia dowodów.

Katarzyna Pikora, radca prawny, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy