Rada wierzycieli w znowelizowanym Prawie upadłościowym – czy zmiany usprawnią likwidację masy upadłości?
Rada wierzycieli zyskała większy potencjał oddziaływania na przebieg postępowania upadłościowego, m.in. dzięki możliwości decydowania o zmianie syndyka. Stała się również organem obligatoryjnym w przypadku, gdy wniosek o jej ustanowienie zgłosi upadły lub niewielka grupa wierzycieli. Ustanowienie rady wierzycieli powinno działać dyscyplinująco na efektywność pracy syndyka oraz doprowadzić do usprawnienia – w dotychczasowej praktyce czasochłonnego i kosztownego – procesu likwidacji masy upadłości.
Nowości kompetencyjne rady wierzycieli
Rada wierzycieli pozostała organem doradczo-kontrolnym syndyka, ale zyskała wzmocnione uprawnienia decyzyjne w sprawach dotyczących trybu i sposobu likwidacji masy upadłości. Podstawowym dokumentem, który wymaga zatwierdzenia przez radę wierzycieli, jest plan likwidacyjny, obejmujący strategię i harmonogram likwidacji składników masy upadłości. Ustawodawca przyjmuje, że likwidacja masy upadłości w standardowym postępowaniu upadłościowym powinna nastąpić w terminie sześciu miesięcy liczonych od dnia ogłoszenia upadłości. Akceptacji rady wymaga zarówno określony sposób likwidacji mienia upadłego, jak i alternatywne warianty likwidacji proponowane przez syndyka na wypadek niedojścia do skutku preferowanego trybu sprzedaży.
Ustawodawca niezmiennie przyznaje pierwszeństwo kompleksowej likwidacji majątku upadłego poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa w całości, a odstępstwo od tej zasady wymaga zezwolenia rady wierzycieli. Po nowelizacji rada decyduje nie tylko o trybie sprzedaży przedsiębiorstwa (albo jego zorganizowanej części), ale także o sprzedaży poszczególnych składników masy (nieruchomości, ruchomości, wierzytelności oraz innych praw majątkowych). W nowym stanie prawnym rada może zezwolić na sprzedaż przedsiębiorstwa z wolnej ręki bez uprzedniego organizowania czasochłonnego przetargu albo aukcji. Sprzedaż z wolnej ręki wszelkiego mienia upadłego (a nie jak dotychczas wyłącznie praw i wierzytelności) wymaga zezwolenia rady wierzycieli, z wyjątkiem ruchomości oraz wierzytelności i innych praw wchodzących w skład masy upadłości, których wartość nie przekracza 50 000 zł. Sprzedaż dokonana bez zezwolenia rady jest nieważna.
Rada zezwala również na dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa przez syndyka ponad okres trzech miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości. Nowością jest wymóg uzyskania przez syndyka zgody rady wierzycieli na prowadzenie przedsiębiorstwa od momentu ogłoszenia upadłości w sytuacji, gdy na upadłym ciąży obowiązek zwrotu pomocy publicznej udzielonej niezgodnie z prawem. Ustawodawca wychodzi z założenia, że zachowanie „aktywnego” statusu przedsiębiorstwa, mimo obowiązku zwrotu pomocy publicznej, umożliwi jego efektywną sprzedaż z korzyścią dla ogółu wierzycieli. Warunkiem podjęcia uchwały w przedmiotowej kwestii jest ustalenie przez radę, że sprzedaż przedsiębiorstwa „w ruchu” umożliwi uzyskanie przez syndyka wyższej kwoty i tym samym przyczyni się do podniesienia stopnia zaspokojenia wierzycieli.
Prawo do zmiany syndyka
Istotną nowością w sferze kompetencyjnej rady jest prawo decydowania o osobie pełniącej funkcję syndyka w postępowaniu upadłościowym. Wprawdzie syndyk nadal powoływany jest przez sąd upadłościowy w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, jednakże już z momentem ustanowienia rady wierzycieli organ ten zyskuje dalekosiężne w skutkach uprawnienie do zmiany osoby syndyka. Zmiana dopuszczalna jest na mocy uchwały podjętej kwalifikowaną większością 4/5 głosów (w wariancie 5-osobowego składu rady wierzycieli) albo w drodze uchwały jednomyślnej (w wariancie 3-osobowym). Warunkiem ważności pierwszej z powyższych uchwał jest obecność w czasie głosowania 5 członków rady albo 3 członków i dwóch zastępców. W przypadku uchwały jednomyślnej wymóg ten jest spełniony, gdy za zmianą syndyka zagłosują wszyscy członkowie tzw. „małej” rady.
Powyższe wymogi proceduralne znajdą zastosowanie w sytuacji, gdy wniosek o zmianę syndyka zostanie złożony przez członków rady albo wierzycieli sygnalizujących wszczęcie przez radę wierzycieli omawianej procedury z urzędu. Natomiast w przypadku wniosku pochodzącego od upadłego rada uprawniona jest podjąć uchwałę o zmianie syndyka większością zwykłą, co wobec liczebności jej możliwych składów osobowych oznacza wymóg uzyskania co najmniej trzech głosów „za” w składzie 5-osobowym oraz dwóch głosów „za” w składzie 3-osobowym.
Sąd na skutek uchwały rady obowiązany jest zmienić syndyka i powołać na jego miejsce osobę wskazaną w uchwale rady, przy czym może uchylić się od tego obowiązku, jeżeli uzna, że (i) byłoby to niezgodne z prawem, (ii) rażąco naruszałoby interes wierzycieli lub (iii) zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że wskazana osoba nie będzie należycie pełniła obowiązków. Powyższe przesłanki swoim zakresem obejmują m.in. podjęcie uchwały w przedmiocie zmiany syndyka z naruszeniem wymogów kworum i większości oraz istnienie konfliktu interesów między syndykiem i wierzycielem (np. w sytuacji, gdy syndyk zgłasza wierzytelność w imieniu innego upadłego). Dopuszczalna jednak wydaje się dowolna (uznaniowa) zmiana syndyka na skutek uchwały rady wierzycieli podjętej niezwłocznie po jej ustanowieniu. Oznacza to, że przy zachowaniu terminów ustawowych (ustanowienie rady wierzycieli może nastąpić w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia upadłości) zmiana syndyka na skutek uchwały rady wierzycieli możliwa będzie w skrajnych przypadkach już w drugim tygodniu po ogłoszeniu upadłości.
Omawiane uprawnienie kompetencyjne wyposaża radę wierzycieli w silne narzędzie dyscyplinujące oraz podporządkowujące działania syndyka interesowi ogółu wierzycieli. Brak jasnych kryteriów podejmowania rzeczonej uchwały może jednak w praktyce spowodować wzrost zależności syndyka od strategii rady i doprowadzić do swoistego efektu „sterowalności” postępowaniem upadłościowym przez jego największych wierzycieli.
Ukonstytuowanie rady wierzycieli
Decyzja w przedmiocie ustanowienia rady w dalszym ciągu pozostaje w gestii sędziego-komisarza i, co do zasady, nadal ma charakter fakultatywny. Znowelizowane przepisy niejako automatycznie narzucają jednak sędziemu-komisarzowi obowiązek powołania rady w razie złożenia wniosku pochodzącego od upadłego, co najmniej trzech wierzycieli albo wierzyciela lub wierzycieli mających łącznie co najmniej piątą część sumy wierzytelności (z wyłączeniem wierzycieli powiązanych z upadłym stosunkiem osobistym albo kapitałowym lub wierzycieli, którzy nabyli wierzytelności w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości, z wyjątkiem przypadków nabycia wierzytelności opisanych w art. 201 ust. 2 Prawa upadłościowego). Wniosek o ustanowienie rady sędzia-komisarz ma obowiązek rozpoznać w terminie tygodniowym. Związanie sędziego-komisarza wnioskiem pochodzącym od upadłego lub niewielkiej grupy trzech wierzycieli nakazuje uznać, że ustanowienie rady wierzycieli w postępowaniu upadłościowym – w przeciwieństwie do dotychczasowej praktyki – powinno być regułą. Rada może rozpocząć prace już po upływie pierwszego tygodnia od dnia ogłoszenia upadłości, albowiem ustalenie legitymacji wnioskodawców lub obliczenie niezbędnych większości (w przypadku wniosku wniesionego przez wierzycieli) będzie możliwe m.in. na podstawie spisu wierzycieli załączonego do wniosku o ogłoszenie upadłości.
Kapitał wierzycielski a wybór członków rady
Zmianie w świetle znowelizowanych przepisów ulega również liczebność składów osobowych rady. Zasadą jest powołanie do jej grona pięciu członków i dwóch zastępców, zaś wyłącznie w przypadku tzw. małych postępowań upadłościowych, w których uczestniczy mniej niż siedmiu wierzycieli, sędzia-komisarz może powołać co najmniej trzech członków (jednakże nie więcej niż pięciu). Sędzia-komisarz w zakresie wyboru poszczególnych członków rady wierzycieli został ograniczony w sytuacji, w której wnioskującymi o ustanowienie rady są znaczący wierzyciele, posiadający co najmniej 1/5 ogólnej sumy wierzytelności. Sędzia-komisarz ma obowiązek uwzględnić personalny wybór takich wierzycieli (wnioskodawców) i powołać do rady wierzycieli kandydata wskazanego we wniosku. W przypadku wierzycieli, którzy posiadają co najmniej 20% wartości ogólnej sumy wierzytelności, regułą powinno być wskazywanie w pierwszej kolejności samych siebie na członków rady.
Jeśli wierzyciel lub wierzyciele dysponują większym kapitałem, mogą oni wiążąco wnioskować o powołanie kolejnych członków rady wierzycieli (po jednym na każde dalsze 20% posiadanych wierzytelności z sumy ogólnej). Dla przykładu można wskazać – skądinąd nierzadką w praktyce postępowań upadłościowych – sytuację, w której wierzyciel zabezpieczony rzeczowo na majątku dłużnika (np. bank finansujący upadłego), dysponując 80% ogólnej sumy wierzytelności, może na bazie swojego kapitału „wymusić” powołanie czterech wskazanych przez siebie członków rady wierzycieli, co zapewni mu zarówno zwykłą, jak i kwalifikowaną większość, niezbędną do podejmowania wszelkich decyzji zleconych do wyłącznej kompetencji rady.
Odmowa powołania do rady wierzyciela wskazanego przez uprawnionego wnioskodawcę powinna następować w sytuacjach wyjątkowych. Sędzia-komisarz ma prawo zakwestionować kandydata wysuniętego przez wnioskodawcę, lecz tylko wówczas, gdy zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że zaproponowany wierzyciel nie będzie należycie pełnił obowiązków członka rady wierzycieli. Wierzyciel lub wierzyciele dysponujący kapitałem obejmującym co najmniej 1/5 ogólnej sumy wierzytelności, mogą, na takich samych zasadach jak przy wnioskowaniu o powołanie członka rady wierzycieli, wnioskować także o zmianę składu osobowego rady (a zatem również po powołaniu członków rady przez sędziego-komisarza z urzędu albo na wniosek upadłego lub co najmniej trzech wierzycieli). Wyłączone jest jednak prawo do odwołania członków rady wierzycieli powołanych w trybie większości kapitałowej przez innych uprawnionych wierzycieli. Słusznie intencją omawianego rozwiązania proceduralnego jest uniknięcie sytuacji powodującej paraliż prac rady, której członkowie byliby odwoływani na skutek tworzonych w toku postępowania upadłościowego sojuszy wierzycielskich.
Podsumowanie
Konkludując, urzeczywistnienie wpływu rady wierzycieli na kierunek i sposób wykonywania czynności likwidacyjnych oraz możliwość przeforsowania uchwały o zmianie syndyka i wyboru na jego miejsce osoby wskazanej przez samą radę wprowadza element quasi-nadzorczy we wzajemnych relacjach obu podmiotów. Celem wprowadzonych zmian jest zdyscyplinowanie syndyka do szybkiego i efektywnego przeprowadzenia likwidacji składników masy upadłości z korzyścią dla ogółu wierzycieli. Efektem nowelizacji prawa upadłościowego w omawianym zakresie powinno być zauważalne zwiększenie wpływu wierzycieli na przebieg postępowania upadłościowego, a także skrócenie procedur związanych z likwidacją masy upadłości.
Jakub Kokowski, praktyka restrukturyzacji i upadłości kancelarii Wardyński i Wspólnicy
