Przenoszenie praw i obowiązków z umów handlowych
Uwagi na temat ustawowych i kontraktowych ograniczeń w zakresie przenoszalności umów.
W przeciwieństwie do transakcji, których przedmiotem jest przeniesienie praw udziałowych w spółce kapitałowej (tzw. share deal), zbycie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. (tzw. asset deal) powoduje zmianę przedsiębiorcy, a więc podmiotu będącego stroną wszelkich umów związanych z działalnością przedsiębiorstwa.
Należy zwrócić uwagę, że w polskim porządku prawnym brak jest instrumentu pozwalającego na przeniesienie praw i obowiązków z umowy w drodze czynności jednej tylko strony danej umowy. Przeciwnie, dla osiągnięcia takiego skutku konieczne jest dokonanie co najmniej dwóch czynności, a mianowicie cesji (przelewu) wierzytelności oraz przejęcia długu.
O ile, co do zasady, cesja wierzytelności nie wymaga uzyskania zgody dłużnika (ani jakiejkolwiek innej czynnej postawy z jego strony), o tyle do przejęcia długu zgoda wierzyciela jest wymagana.
Niejednokrotnie jednak w treści umów (w szczególności umów handlowych, których wykonywanie jest ściśle związane z osobą strony, jej cechami osobistymi, doświadczeniem itp.) strony zawierają postanowienia ograniczające przenoszalność umów, które najczęściej przybierają postać umownego zakazu cesji wierzytelności (pactum de non cedendo).
W zasadzie bez względu na konstrukcję planowanej transakcji (w tym share deal oraz asset deal) kluczowe jest ustalenie, czy w umowach, których stroną jest spółka badana w ramach due diligence, znajdują się jakiekolwiek postanowienia ograniczające lub wyłączające przenoszalność umów.
Jeśli wynik takiej weryfikacji jest pozytywny, należy ustalić, czy będą one miały zastosowanie w odniesieniu do planowanej transakcji i czy (w skrajnych przypadkach) mogą skutkować „utratą” istotnej umowy.
Jeżeli z treści umowy wynika automatyczne wystąpienie określonych skutków w przypadku spełnienia się pewnych przesłanek (np. rozwiązanie umowy w razie zmiany podmiotu dominującego w stosunku do jednej ze stron umowy), przed dokonaniem planowanej transakcji wskazane będzie dopełnienie obowiązku zawiadomienia drugiej strony i uzyskanie jej zgody na planowaną zmianę struktury właścicielskiej lub też spełnienie innych warunków przewidzianych w umowie.
Odpowiednio, w sytuacji gdy przedmiotem transakcji ma być przedsiębiorstwo, jego zorganizowana część lub poszczególne aktywa (obejmujące umowy), dla pełnego przeniesienia obowiązków, a niekiedy (gdy umowa przewiduje wspomniany już zakaz cesji) także praw, konieczne będzie uzyskanie uprzedniej zgody drugiej strony na planowaną transakcję.
dr Jarosław Grykiel, Maciej Szewczyk, Grupa Transakcyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy
Zobacz także J. Grykiel, M. Szewczyk, I. Zielińska-Barłożek, Przenoszalność umowy w: P. Ciećwierz, I. Zielińska-Barłożek (red.), Ryzyka prawne w transakcjach fuzji i przejęć, Warszawa 2013, s. 492 i n.
