Projekt ustawy o jawności życia publicznego – nowe obowiązki przedsiębiorcy i pracodawcy | Co do zasady

Trwają prace nad projektem ustawy o jawności życia publicznego, która wprowadza wiele rozwiązań nieznanych dotąd w polskim prawie. Celem projektowanych zmian jest zwiększenie przejrzystości zarządzania oraz kontroli nad instytucjami finansowanymi publicznie, a także wzmocnienie mechanizmów antykorupcyjnych w Polsce.

Ustawa ma m.in. regulować działalność na styku sektora publicznego i prywatnego. Jest skierowana do różnych adresatów (osób fizycznych, przedsiębiorców, pracodawców, instytucji publicznych) i łączy różne reżimy prawne (administracyjny, karny, cywilny). Planowanym terminem wejścia w życie ustawy jest marzec 2018 r.

Poniżej przedstawiamy te spośród projektowanych rozwiązań, które mogą mieć największy wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej.

Sygnalista i jego ochrona prawna

Wprowadzenie do polskiego systemu prawnego pojęcia sygnalisty (ang. whistleblower) było od lat postulowane przez wielu ekspertów zajmujących się m.in. ochroną antykorupcyjną (pierwsze takie przepisy zostały wprowadzone w Wielkiej Brytanii już w 1998 r.).

Status sygnalisty zostanie nadany osobie fizycznej lub przedsiębiorcy, których współpraca z wymiarem sprawiedliwości – zgłoszenie informacji o możliwości popełnienia przestępstwa przez podmiot, z którym sygnalista związany jest stosunkiem prawnym (w tym pracodawcę) – może niekorzystnie wpłynąć na jego sytuację życiową, zawodową lub materialną.

Sygnaliście będzie przysługiwała ochrona prawna przed rozwiązaniem lub zmianą warunków umowy o pracę lub innego stosunku prawnego (np. umowy zlecenia, dostawy) oraz odszkodowanie od strony rozwiązującej czy zmieniającej umowę.

Można śmiało powiedzieć, że sygnalista będzie szczególnym rodzajem świadka (nieco podobnym w charakterze do świadka koronnego), prawnie chronionym w związku z wagą informacji, które dzięki niemu zostaną wykorzystane w postępowaniu karnym.

Średni i duzi przedsiębiorcy obowiązani do przeciwdziałania praktykom korupcyjnym

Projekt nakłada na przedsiębiorcę będącego co najmniej średnim przedsiębiorcą (takim, który zatrudnia min. 50 pracowników) obowiązek wprowadzenia i stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych.

Wśród takich wewnętrznych procedur antykorupcyjnych należy wymienić w szczególności:

• monitorowanie ryzyk odpowiedzialności w podstawowych w obszarach działalności przedsiębiorcy,
• przeciwdziałanie mechanizmom służącym finansowaniu kosztów udzielania korzyści majątkowych i osobistych, w tym z wykorzystaniem majątku przedsiębiorstwa,
• regularne szkolenie pracowników w zakresie ryzyk odpowiedzialności karnej w prowadzonej działalności,
• umieszczanie w umowach odpowiednich klauzul antykorupcyjnych (stanowiących, że żadna część wynagrodzenia z tytułu wykonania umowy nie zostanie przeznaczona na pokrycie kosztów udzielania korzyści majątkowych i osobistych),
• opracowanie i wdrożenie kodeksu etycznego przedsiębiorstwa,
• opracowanie wewnętrznych procedur dotyczących otrzymywania korzyści przez pracowników, informowania organów przedsiębiorcy o propozycjach korupcyjnych i postępowania w sprawie zgłoszenia nieprawidłowości.

Co istotne, opisane procedury nie będą stanowić katalogu zamkniętego – decyzja o tym, jakie dokładnie środki należy wprowadzić, będzie należeć do przedsiębiorcy. Jednocześnie będzie on jedynym podmiotem odpowiedzialnym za ich niewdrożenie.

Odpowiedzialność finansowa (karnoadministracyjna) przedsiębiorcy

Jeżeli prokuratura przedstawi osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy zarzut popełnienia przestępstwa korupcyjnego, szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego (CBA) będzie miał obowiązek wszcząć i przeprowadzić kontrolę tego przedsiębiorcy w zakresie stosowania procedur antykorupcyjnych.

Jeśli kontrola wykaże, że przedsiębiorca nie stosował wewnętrznych procedur antykorupcyjnych (bądź że stosował je pozornie lub nieskutecznie), szef CBA prześle przedsiębiorcy wniosek o ukaranie go wraz z wezwaniem do uiszczenia w terminie 30 dni kary pieniężnej, która będzie mogła wynosić od 10 000 do 10 000 000 zł. Po bezskutecznym upływie tego terminu szef CBA skieruje do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) wniosek o pociągnięcie przedsiębiorcy do odpowiedzialności. Możliwe będzie również zastosowanie sankcji dodatkowej w postaci zakazu dla ukaranego przedsiębiorcy ubiegania się o uzyskanie zamówienia publicznego przez okres 5 lat. Projekt przewiduje również możliwość odstąpienia od wymierzenia kary pieniężnej.

Nowelizacja ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Obok prac nad opisaną ustawą w Ministerstwie Sprawiedliwości toczą się prace nad nowelizacją ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (pisaliśmy już o tym na naszym portalu). Ustawa ta tworzyć będzie dodatkowy reżim odpowiedzialności karnej lub quasi-karnej, który będzie mógł być stosowany niezależnie od sankcji wymierzanych w trybie ustawy o jawności życia publicznego. Podlegać mu będzie większość średnich i dużych przedsiębiorców.

Ograniczenia w zatrudnianiu osób, które pełniły funkcje publiczne

Przepisy, które do tej pory miały odbicie głównie w sferze prawa publicznego, znajdą specyficzne odbicie w sferze prawa prywatnego. Oczywistym rozwiązaniem są zakazy i ograniczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Nowością są natomiast ograniczenia w zatrudnianiu i współpracy z takimi osobami w okresie trzech lat po zaprzestaniu pełnienia przez nie funkcji. Osoby te nie mogą w tym czasie być zatrudnione u przedsiębiorcy ani wykonywać dla niego innych odpłatnych zajęć, jeżeli m.in. brały udział w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego, w wydawaniu decyzji administracyjnych dotyczących tego przedsiębiorcy albo nadzorowały realizację zawartej z nim umowy. Nieprzestrzeganie ww. zakazu będzie mogło skutkować karą pieniężną w wysokości od 10 000 do 500 000 zł.

Obok zmian opisanych powyżej, które naszym zdaniem w największym stopniu wpłyną na prowadzenie działalności gospodarczej w obszarze średnich i większych przedsiębiorstw, warto odnotować inne zmiany wynikające z projektu ustawy o jawności życia publicznego, które sygnalizujemy niżej.

Ograniczenia w piastowaniu określonych stanowisk przez osoby pełniące funkcje publiczne

Omawiany projekt doprecyzowuje już istniejące ograniczenia w tym zakresie. Do nowych regulacji należy zaliczyć m.in. zakaz piastowania przez takie osoby stanowiska: likwidatora, syndyka, zarządcy przymusowego w postępowaniu upadłościowym, nadzorcy i zarządcy w postępowaniu restrukturyzacyjnym, pełnomocnika wspólnika spółki prawa handlowego, a także pracy w takiej spółce lub wykonywania w niej jakichkolwiek odpłatnych zajęć (nie będzie to dotyczyć działalności naukowej i dydaktycznej).

Obowiązek udostępnienia informacji publicznej przez spółkę zobowiązaną

W ramach wzmocnienia transparentności i kontroli sposobu zarządzania spółkami Skarbu Państwa w projekcie ustawy rozszerzono definicję spółki zobowiązanej do udostępnienia informacji publicznej.

Spółką zobowiązaną będzie spółka prawa handlowego, która spełnia co najmniej jeden z następujących warunków:

• udział Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, państwowej lub samorządowej osoby prawnej albo innej spółki zobowiązanej stanowi co najmniej 20% kapitału zakładowego lub 20% liczby akcji lub udziałów w tej spółce,
• co najmniej jeden z ww. podmiotów posiada uprawnienia takie jak przedsiębiorca dominujący w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Ustawa wprowadza na tak rozumiane spółki zobowiązane dodatkowe obowiązki, w tym m.in.:

• wymóg prowadzenia rejestru umów cywilnoprawnych zawartych w formie pisemnej oraz skutkujących wydatkowaniem środków pieniężnych w kwocie co najmniej 2 000 zł,
• ograniczenia związane z pełnieniem funkcji przez określone osoby,
• składanie oświadczeń majątkowych przez członków organów takiej spółki oraz jej pracowników.

Niezależnie od regulacji dotyczących spółki zobowiązanej warto wspomnieć, że ustawa znacząco rozszerza katalog osób zobowiązanych do składania oświadczeń majątkowych, tworząc nowe reguły i zaostrzając odpowiedzialność za podanie nierzetelnych informacji w oświadczeniu.

Lobbing zawodowy jako działalność regulowana

Projekt doprecyzowuje również rozwiązania prawne w zakresie prowadzenia działalności lobbingowej. Wprowadza m.in. definicję lobbingu zawodowego, czyli lobbingu o charakterze zarobkowym prowadzonym na rzecz osób lub podmiotów w celu uwzględnienia interesów tych osób lub podmiotów, a także nakłada nowe obowiązki na osoby zajmujące się takim lobbingiem – m.in. nakaz wpisu do rejestru lobbystów zawodowych.

Będziemy Państwa na bieżąco informować o postępach prac nad wspomnianymi rozwiązaniami.

Magdalena Kotowicz, praktyka karna kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Janusz Tomczak, adwokat, praktyka karna kancelarii Wardyński i Wspólnicy