Pożyczka, darowizna czy przedsprzedaż? Konstrukcje prawne wykorzystywane w crowdfundingu | Co do zasady

Crowdfunding jest innowacyjnym zjawiskiem gospodarczym, któremu nie towarzyszy obecnie kompleksowa regulacja prawna. W sferze cywilnoprawnej podmioty uczestniczące w crowdfundingu (projektodawcy, platformy oraz wspierający) korzystają zatem ze swobody umów (art. 353¹ k.c.).

Stosunki prawne w ramach crowdfundingu oparte są najczęściej na najbardziej popularnych umowach nazwanych, modyfikowanych i dostosowywanych do konkretnych modeli crowdfundingu. Rozróżnić przy tym należy stosunki prawne powstające pomiędzy finansującymi i beneficjentami oraz stosunki powstające pomiędzy operatorem platformy oraz, odpowiednio, beneficjentami i finansującymi.

Poniżej wskazujemy oraz krótko opisujemy najpopularniejsze konstrukcje prawne wykorzystywane w zakresie relacji prawnych powstających pomiędzy finansującymi i beneficjentami.

1. Darowizna

Model oparty na umowie darowizny odpowiada szczególnie crowdfundingowi dotacyjnemu, najczęściej spotykanemu w crowdfundingu charytatywnym (np. siepomaga.pl). Należy założyć, że w przypadku braku szczegółowych ustaleń w modelu tym pomiędzy finansującym a beneficjentem najczęściej będzie dochodziło do zawarcia umowy darowizny w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Wbrew powszechnemu wyobrażeniu stosunek prawny darowizny nie wygasa po dokonaniu przez darczyńcę wpłaty na rzecz obdarowanego. Przykładowo w sytuacjach określonych w Kodeksie cywilnym darowizna może zostać odwołana, a obdarowany może być zobowiązany do zwrotu otrzymanego świadczenia. Jakkolwiek w przypadku crowdfundingu sytuacje takie będą zapewne należały do rzadkości, warto aby beneficjenci korzystający ze świadczeń w ramach crowdfundingu dotacyjnego mieli świadomość, że polskie prawo przewiduje takie sytuacje.

2. Sprzedaż i umowy podobne

Umowa sprzedaży oraz umowy zbliżone (zmodyfikowane umowy sprzedaży lub umowy nienazwane, ale wykazujące silne podobieństwo do sprzedaży) to w tej chwili chyba najczęściej wykorzystywane konstrukcje prawne w crowdfundingu. Świadczeniu pieniężnemu wspierającego odpowiada świadczenie wzajemne projektodawcy, które polega czy to na dostarczeniu określonego produktu w przyszłości (tzw. przedsprzedaż), czy też na zapewnieniu określonej nagrody wspierającemu (podkreśla się przy tym wzajemny charakter umowy).

Wzajemność świadczeń pozwala operatorom platform crowdfundingowych założyć, że mamy w tym przypadku do czynienia z umową sprzedaży. W wielu przypadkach jest to wniosek, który zapewne da się formalnie obronić (szczególnie w modelach opartych na przedsprzedaży). Intuicyjnie jednak mamy wrażenie, że przekazanie środków pieniężnych w ramach crowdfundingu nie jest zwykłą zapłatą ceny w ramach umowy sprzedaży. Dlatego też najczęściej będziemy mieli zapewne do czynienia z umową nienazwaną, która ma wiele cech wspólnych z umową sprzedaży, nie jest z nią jednak w pełni tożsama. Podobnie jak w przypadku innych rodzajów stosunków prawnych w ramach crowdfundingu relacjom prawnym pomiędzy finansującym a beneficjentem towarzyszy pewna niedookreśloność, która w określonych sytuacjach może być niekorzystna. W przypadku modeli opartych na umowie sprzedaży nie ma bowiem jasności, czy i w jakim stopniu beneficjent odpowiada za wady wzajemnego świadczenia przekazywanego finansującemu, w jakim stopniu odpowiada za zgodność wykorzystania pozyskanych środków z przeznaczeniem deklarowanym podczas zbierania funduszy itd.

3. Pożyczka

Umowa pożyczki to standardowy instrument crowdfundingu dłużnego. W tym kontekście należy ustalić, czy umowy zawierane w ramach platformy crowdfundingowej powinny być traktowane jako umowy kredytu konsumenckiego w rozumieniu ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. W tym przypadku także kluczowy jest określony model crowdfundingu dłużnego. Ustawa o kredycie odnosi się jedynie do umów pożyczek, w których kredytodawcą jest przedsiębiorca w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Należy założyć, że w przypadku większości modeli, w których pożyczki zawierane są bezpośrednio pomiędzy finansującym a beneficjentem, nie będziemy mieli do czynienia z przedsiębiorcą po stronie finansującego. Dotychczasowa praktyka pokazuje, że w większości przypadków są to konsumenci. W takim przypadku umowa pożyczki zawierana pomiędzy finansującym a beneficjentem nie będzie kwalifikowana jako umowa kredytu konsumenckiego w rozumieniu ustawy o kredycie. Będą mogły mieć do niej natomiast zastosowanie przepisy o umowie pożyczki zawarte w Kodeksie cywilnym.

Oczywiście nie można wykluczyć, że w konkretnych przypadkach finansującymi będą przedsiębiorcy (mogą to być również konsumenci, którzy z udzielania pożyczek za pomocą platform crowdfundingowych uczynili sobie stałe źródło dochodu). W takim przypadku umowa pożyczki zawierana za pomocą platformy crowdfundingowej musiałaby spełniać wymogi ustawy o kredycie. W przypadku modelu zakładającego udzielanie pożyczek bezpośrednio przez operatora platformy crowdfundingowej, z uwagi na profesjonalny charakter prowadzonej przez niego działalności, należy przyjąć, że pożyczki takie podlegałyby ustawie o kredycie.

Kwalifikacja określonych umów pożyczek jako umów kredytu konsumenckiego w rozumieniu ustawy o kredycie niesie ze sobą istotne skutki, szczególnie dla udzielającego pożyczki. Umowa pożyczki musi mieć w takim przypadku określoną formę oraz zawierać określone, obligatoryjne elementy. Finansujący musi liczyć się również z zagwarantowanym konsumentowi prawem do odstąpienia od umowy pożyczki w ciągu 14 dni od jej zawarcia. Jednocześnie finansujący zawierający umowę pożyczki z naruszeniem wymogów zawartych w ustawie o kredycie naraża się na tzw. sankcję darmowego kredytu przewidzianą w art. 46 ustawy o kredycie. Sankcja ta może skutkować tym, że finansujący utraci prawo do domagania się od beneficjenta jakichkolwiek odsetek z tytułu udzielonej pożyczki.

4. Nabycie udziałów/akcji

Nabycie jednostek udziałowych wykorzystuje się w modelu crowdfundingu udziałowego.

5. Konstrukcje niestandardowe

Ponieważ stosunki prawne w ramach crowdfundingu nie są uregulowane wprost przez przepisy, nie można z góry wykluczyć również powstania mniej standardowych interpretacji. Przykładowo w wielu modelach crowdfundingu (szczególnie udziałowego) można próbować doszukiwać się elementów spółki cywilnej. Pomysłodawca oraz finansujący dążą bowiem poniekąd do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego.

Z kolei niektóre modele crowdfundingu opartego na nagrodach mogą sugerować, że mamy do czynienia z loterią, co ma swoją określone konsekwencje na gruncie administracyjnoprawnym oraz podatkowym.

Jacek Czarnecki, praktyka prawa nowych technologii, Krzysztof Wojdyło, praktyka prawa nowych technologii i praktyka usług płatniczych kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Artykuł jest częścią raportu poświęconego crowdfundingowi. Cały raport jest do pobrania tutaj. Raport będzie też prezentowany podczas debaty „Klincz w Internecie – ile wolności, ile kontroli?” organizowanej przez kancelarię Wardyński i Wspólnicy w ramach EFNI.