Pozycja agenta zabezpieczenia w postępowaniu sanacyjnym dłużnika | Co do zasady

Co powinny wziąć pod uwagę banki, udzielając finansowania konsorcjalnego lub rozważając restrukturyzację wierzytelności konsorcjalnych.

Od wejścia w życie Prawa restrukturyzacyjnego upłynęło już prawie półtora roku. Praktyka ostatnich miesięcy pokazała, że dłużnicy preferują postępowania restrukturyzacyjne, a liczba postępowań upadłościowych systematycznie spada.

Wprowadzenie nowych rozwiązań i ich popularność przekłada się na pozycję prawną wierzycieli. Szczególnie interesujące zagadnienia powstają w przypadku finansowań konsorcjalnych, tj. gdy kilku wierzycieli, zazwyczaj banków, tworzy konsorcjum w celu wspólnego finansowania jednego dłużnika lub jego grupy kapitałowej.  W tym artykule chcemy zwrócić uwagę konsorcjantów i agentów zabezpieczenia na wybrane kwestie, które powinni rozważyć w kontekście nowych regulacji dotyczących restrukturyzacji podmiotów niewypłacalnych lub zagrożonych niewypłacalnością, udzielając finansowania konsorcjalnego lub rozważając restrukturyzację wierzytelności konsorcjalnych.

Konsorcjum

Finansowanie konsorcjalne jest zazwyczaj kompleksowym finansowaniem dłużnika lub nawet całej jego grupy. Zazwyczaj inne finansowania mają charakter marginalny lub w ogóle ich nie ma, gdyż konsorcjum zapewnia dłużnikowi dostęp zarówno do finansowania obrotowego, jak i do rynku transakcji terminowych.

Konsekwencją kompleksowego finansowania są również oczekiwania wierzycieli co do pakietu zabezpieczeń. Zazwyczaj obejmuje on wszystkie istotne aktywa grupy oraz udziały lub akcje w głównych spółkach z grupy.

W celu uproszczenia struktury zabezpieczeń i ujednolicenia zasad egzekucji powoływany jest agent zabezpieczeń, który posiada wspólne zabezpieczenia uczestników konsorcjum. Wiąże się to zazwyczaj z funkcją administratora zastawu i administratora hipoteki. Pomijając tu spory doktrynalne, czy zastaw i hipoteka należą do majątku administratora, czy też do majątków poszczególnych wierzycieli, należy wskazać, że podmiotem uprawnionym do dochodzenia zaspokojenia zabezpieczeń ustanowionych na rzecz administratora jest wyłącznie administrator.

W kontekście postępowania sanacyjnego (lub nawet szerzej – restrukturyzacyjnego) agent zabezpieczenia powinien zwrócić uwagę na konsekwencje pełnionej przez niego funkcji.

Przejęcie udziałów lub akcji

Jednym z istotnych zabezpieczeń, którego oczekuje konsorcjum, jest zabezpieczenie na udziałach lub akcjach głównych spółek w grupie. Zabezpieczenie to pozwala na szybkie przejęcie kontroli nad grupą i jej sprzedaż zainteresowanemu inwestorowi w celu uzyskania spłaty zabezpieczonych wierzytelności.

W przypadku otrzymania od wierzycieli instrukcji przejęcia udziałów lub akcji podmiotu, który może złożyć lub złożył wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego, agent powinien rozważyć postanowienia artykułu 116 Prawa restrukturyzacyjnego (p.r.). Zgodnie z tym przepisem „w sprawach dotyczących układu, jeżeli dłużnikiem jest spółka handlowa, nie ma prawa głosu wierzyciel (…) będący spółką i osoby uprawnione do jej reprezentowania, jeżeli ta spółka jest spółką dominującą albo zależną w stosunku do dłużnika”.

W przypadku otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego wobec dłużnika, w konsekwencji powyższego artykułu, agent zabezpieczenia będący wierzycielem dłużnika po przejęciu kontrolnego pakietu udziałów lub akcji będzie pozbawiony wpływu na potencjalny układ, który może zostać zawarty z dłużnikiem. Również jego wpływ na osobę nadzorcy (art. 38 p.r.) lub zarządcy (art. 28 p.r.) oraz skład rady wierzycieli (art. 121 oraz 123 p.r.) zostaje w dużym stopniu ograniczony. Także pozostali członkowie konsorcjum powinni rozważyć, czy utrata prawa głosu przez agenta, w zakresie, w jakim jest on wierzycielem, nie wpłynie na pozycję całego konsorcjum, np. poprzez zmniejszenie siły głosu konsorcjum w radzie wierzycieli lub na zgromadzeniu wierzycieli.

Agent zabezpieczenia obligatariuszy

W bardziej złożonych finansowaniach, poza finansowaniem dostarczanym przez banki, może pojawić się finansowanie w formie obligacji. W takim przypadku, gdy obligatariusze są zabezpieczeni, zazwyczaj ten sam podmiot pełni funkcję agenta zabezpieczenia zarówno na rzecz konsorcjum, jak i na rzecz obligatariuszy. Agent zabezpieczeń obligatariuszy, który jest jednocześnie administratorem ustanowionej na ich rzecz hipoteki, powinien uwzględnić w szczególności fakt, że Prawo restrukturyzacyjne przyznało mu szczególne prawa i obowiązki, nawet jeśli nie pełni on funkcji banku – reprezentanta. Zgodnie z art. 363 p.r. „jeżeli dla zabezpieczenia praw z obligacji ustanowiono hipotekę na majątku emitenta, prawa i obowiązki obligatariuszy zabezpieczonych hipoteką w postępowaniu restrukturyzacyjnym wykonuje administrator hipoteki”. Z powyższego przepisu wynika m.in., że podmiotem uprawnionym do działania za obligatariuszy jest wyłącznie agent i to on będzie składał sprzeciwy co do sposobu ujęcia lub nieujęcia wierzytelności w spisie, wykonywania prawa głosu obligatariuszy w toku głosowania nad układem itp. W tej sytuacji agent zabezpieczenia powinien zwrócić szczególną uwagę na sposób ukształtowania jego praw i obowiązków względem obligatariuszy i pozostałych wierzycieli w zawartych umowach, w szczególności w kontekście potencjalnego konfliktu interesów pomiędzy różnymi grupami wierzycieli.

Powoływanie rady wierzycieli i głosowanie na zgromadzeniu wierzycieli

Inną konsekwencją regulacji Prawa restrukturyzacyjnego jest możliwość występowania w różnych rolach przez agenta zabezpieczenia kredytów i obligacji. Z jednej strony agent występuje jako wierzyciel, a z drugiej strony jest on prawnym reprezentantem obligatariuszy. Możliwa jest zatem sytuacja, gdy agent będzie z jednej strony powołany do rady wierzycieli jako wierzyciel, a z drugiej strony jako reprezentant obligatariuszy. Podobnie przedstawia się sytuacja na zgromadzeniu wierzycieli. W takiej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera rozważenie obowiązków agenta w odniesieniu do konsorcjum, obligatariuszy oraz uwzględniania jego własnych interesów.

Z drugiej strony zarówno agent, jak i pozostali członkowie konsorcjum powinni mieć na względzie, że Prawo restrukturyzacyjne nie różnicuje praw głosu i wpływu na postępowanie restrukturyzacyjne grup wierzycieli w zależności od przysługującego im pierwszeństwa zabezpieczeń lub kontraktowego podporządkowania. Każdy z wierzycieli będzie dysponował siłą głosu zależną od kwoty jego wierzytelności oraz ewentualnie zakresu zabezpieczenia. Jeżeli zatem wierzyciele o wyższym pierwszeństwie chcą zachować kontrolę nad treścią układu i przebiegiem postępowania, powinni zagwarantować sobie takie rozwiązania w umowach.

Konkluzje

Nowe Prawo restrukturyzacyjne wprowadziło szereg atrakcyjnych dla dłużników sposobów restrukturyzacji zobowiązań. Przepisy te w znacznym stopniu wpływają na pozycję prawną wierzycieli, a w szczególności agenta zabezpieczenia. Ograniczone ramy niniejszego artykułu pozwalają poruszyć jedynie wybrane zagadnienia, jednak zakres wpływu postępowania restrukturyzacyjnego na sytuację konsorcjum może być daleko bardziej istotny. Jednocześnie należy podkreślić, że nowe przepisy mają charakter bezwzględnie wiążący i nie mogą być modyfikowane wolą stron. W takiej sytuacji wierzyciele, a w szczególności agent zabezpieczenia, powinni rozważyć taki sposób kontraktowego uregulowania swojej pozycji w ramach konsorcjum, aby z jednej strony osiągnąć zamierzony efekt w postaci sprawnego działania konsorcjum, przy możliwie daleko idącym ograniczeniu odpowiedzialności agenta, a z drugiej strony nie popaść w sprzeczność z przepisami, których naruszenie spowoduje nieważność podpisanych umów.

Artur Bednarski, Łukasz Szegda, praktyka bankowości i finansowania projektów kancelarii Wardyński i Wspólnicy