Pozostałości z procesów produkcji – kiedy uznajemy je za odpad? | Co do zasady

Z działalnością produkcyjną oraz przetwarzaniem surowców wiąże się najczęściej powstawanie pozostałości produkcyjnych. Pod pojęciem tym należy rozumieć przedmioty lub substancje, które nie powstały celowo w procesie produkcyjnym. Mogą one zostać uznane za produkt uboczny albo odpad.

Poniżej przedstawione zostały kryteria pozwalające uznać określoną pozostałość produkcyjną za odpad. Kryteria pozwalające uznać daną pozostałość produkcyjną za produkt uboczny przybliżymy w kolejnych wydaniach naszego portalu.

Definicja odpadu

Zgodnie z obowiązującą od wielu lat definicją odpadem jest każda substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany. Aby ocenić, czy dana substancja lub przedmiot stanowią odpad, należy przede wszystkim w każdym konkretnym przypadku udzielić odpowiedzi na pytanie, czy w odniesieniu do danej substancji (lub produktu):

• jej posiadacz nie znajduje już dla niej zastosowania co do zasady zgodnie z jej pierwotnym przeznaczeniem (a zatem pozbywa się jej lub zamierza się jej pozbyć) lub
• jej kolejny posiadacz nie będzie mógł znaleźć dla niej zastosowania co do zasady zgodnie z jej pierwotnym przeznaczeniem (a zatem będzie zobowiązany do pozbycia się jej, na przykład ze względu na prawny obowiązek unieszkodliwienia konkretnych substancji).

Jeżeli odpowiedź na powyższe pytanie będzie pozytywna, to daną substancję lub przedmiot należy traktować jako odpad. Ocena ta zależy od okoliczności konkretnego stanu faktycznego. A zatem uznanie danej substancji lub przedmiotu w pewnej sytuacji za odpad nie oznacza, że winny one zawsze być w ten sposób traktowane.

Powyższe stanowisko jest w zasadzie bezsporne i zostało potwierdzone w wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zgodnie z orzecznictwem NSA odpad powstaje z chwilą, gdy faktycznie władający przedmiotem lub substancją nie znajduje dlań zastosowania (chyba że do ich pozbycia się jest zobowiązany), przy czym obojętne jest, czy odpad taki znajdzie zastosowanie w przyszłości. Rozstrzygnięcie, czy w konkretnym przypadku mamy do czynienia z odpadem, zależne jest od tego, czy w danym wypadku można zasadnie twierdzić, że posiadacz tę substancję lub przedmiot usuwa, zamierza usunąć lub jest obowiązany usunąć. Kwalifikowanie danego przedmiotu lub substancji do kategorii odpadów musi zatem być oparte na aktualnej w danym czasie ocenie konkretnego przypadku, w ściśle określonym miejscu i czasie, gdyż tego samego rodzaju przedmioty lub substancje, mogą w jednym przypadku zostać uznane za odpady, a w innym nie.

Uznanie pozostałości poprodukcyjnych za odpad

Pozostałości z procesów produkcji w określonych okolicznościach mogą więc zostać uznane za odpad. Najczęściej tak właśnie w pierwszej kolejności powinny być kwalifikowane, chyba że zostanie wykazane, że zostały spełnione warunki umożliwiające uznanie ich za produkt uboczny.

Należy jednak pamiętać, że o konieczności traktowania pozostałości produkcyjnych jako odpadów nie przesądza ujęcie danej substancji lub przedmiotu w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie katalogu odpadów. Aby dany przedmiot lub substancja mogły zostać uznane za odpad, wystarczające będzie spełnienie warunków określonych w ustawowej definicji odpadu. Katalog odpadów pełni jedynie funkcję porządkową i dopiero gdy dany przedmiot jest odpadem w rozumieniu ustawowej definicji, można przyporządkować go do odpowiedniej grupy odpadów wskazanej w katalogu.

Mając na uwadze orzecznictwo i praktykę stosowania prawa przez organy administracji, można wskazać, że pozostałości poprodukcyjne powinny być traktowane jako odpady w szczególności, jeżeli:

• uwzględnia się je w ramach prowadzonej ewidencji odpadów, co wskazuje na zamiar traktowania pozostałości jako odpadów,
• przekazuje się je jako odpady innym podmiotom, gdyż nie znajduje się dla nich zastosowania,
• są magazynowane przez dłuższy czas bez pewności ich wykorzystania,
• ich wykorzystanie wymaga wcześniejszego przetworzenia innego niż normalna praktyka przemysłowa,
• są magazynowane łącznie z odpadami.

Przedstawione wyżej okoliczności wskazują na zamiar lub konieczność pozbycia się pozostałości poprodukcyjnych. To zaś determinuje traktowanie takich materiałów jako odpadów.

Uwagi końcowe

Charakter prawny pozostałości poprodukcyjnych powinien być oceniany indywidualnie w okolicznościach każdego przypadku, uwzględniając cele przepisów o odpadach. Niedopuszczalne jest automatyczne klasyfikowanie pozostałości poprodukcyjnych w każdym przypadku jako odpadu, jak również automatyczne uznawanie, że pozostałości te nim nie są. Oznacza to, że organizacja sytemu produkcji i sposób postępowania z pozostałością produkcyjną w jednym zakładzie może uzasadniać uznanie tej substancji jako odpad, podczas gdy w innym zakładzie ta sama substancja może zostać uznana za produkt uboczny. Przesłanki uznania pozostałości produkcyjnej za produkt uboczny przybliżymy w kolejnych wydaniach naszego portalu.

Bartosz Kuraś, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy