Postępowanie przed sądem polubownym | Co do zasady

Co jeżeli wszczęte zostanie postępowanie przed sądem powszechnym pomimo istnienia zapisu na sąd polubowny?

Zawarcie zapisu na sąd polubowny powoduje, że wybrany przez strony sąd arbitrażowy staje się władny do rozstrzygnięcia sporu, a właściwość w tym zakresie tracą sądy powszechne.

Jednak sąd powszechny odmówi rozstrzygnięcia sporu objętego zapisem tylko wtedy, gdy w wytoczonej przed nim sprawie sprzeciwi się temu jedna ze stron, podnosząc odpowiedni zarzut.

Zarzut taki musi zostać zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. W przeciwnym wypadku sąd powszechny może bez przeszkód kontynuować postępowanie, aż do wydania wyroku.

Czy sąd polubowny może ocenić ważność zapisu na arbitraż?

Sąd polubowny może orzekać o swej właściwości, w tym o istnieniu, ważności albo skuteczności zapisu na sąd polubowny. Nieważność albo wygaśnięcie umowy podstawowej, w której zamieszczono zapis na sąd polubowny, nie pociąga za sobą nieważności lub wygaśnięcia zapisu.

Zarzut braku właściwości sądu polubownego może być podniesiony nie później niż w odpowiedzi na pozew lub w innym terminie określonym przez strony. Strona może podnieść zarzut później, jeżeli nie znała i przy dołożeniu należytej staranności nie mogła poznać podstawy takiego zarzutu albo jego podstawa powstała dopiero po upływie tego terminu.

Wyznaczenie arbitra przez stronę lub uczestniczenie strony w jego wyznaczeniu nie pozbawia jej prawa do podniesienia tego zarzutu.

Zarzut, że zgłoszone w toku postępowania żądanie strony przeciwnej wykracza poza zakres zapisu na sąd polubowny, powinien być podniesiony niezwłocznie po zgłoszeniu takiego żądania.

W każdym wypadku sąd polubowny może rozpoznać zarzut podniesiony po terminie, jeżeli uzna opóźnienie za usprawiedliwione.

Co jeśli jakaś część sprawy nie podlega sądowi polubownemu?

Jeżeli spór został wszczęty przed sądem polubownym, a jedna ze stron stoi na stanowisku, że z jakichś względów sąd ten nie jest właściwy do rozstrzygnięcia sporu, może podnieść tę wątpliwość w formie zarzutu braku właściwości sądu polubownego.

Zarzut taki należy podnieść na jak najwcześniejszym etapie postępowania. Kodeks nakazuje, by zarzut został podniesiony nie później niż w odpowiedzi na pozew lub w innym terminie określonym przez strony w umowie lub regulaminie, do którego umowa się odwołuje. Strona może podnieść zarzut później, jeżeli nie znała i przy dołożeniu należytej staranności nie mogła poznać podstawy takiego zarzutu albo jego podstawa powstała dopiero po upływie tego terminu. W każdym wypadku sąd polubowny może rozpoznać zarzut podniesiony po terminie, jeżeli uzna opóźnienie za usprawiedliwione.

Może się również zdarzyć, że część żądania strony wykraczać będzie poza zapis – np. dotyczyć będzie umowy innej niż ta objęta zapisem. Takie wykraczające poza zapis żądanie może zostać zgłoszone już w toku postępowania. Wówczas sąd polubowny nie będzie właściwy do orzekania o rzeczonym żądaniu – nie będzie władny do rozstrzygania sporu w tym zakresie, a strona może wskazywać na to, podnosząc odpowiedni zarzut. Powinna zrobić to niezwłocznie po zgłoszeniu przez drugą stronę żądania wykraczającego poza zapis. Oczywiście gdyby brak właściwości co do konkretnego żądania mimo dochowania należytej staranności został wykryty dopiero na późniejszym etapie lub gdyby sąd polubowny dopiero później stał się niewłaściwy w tym zakresie, strona może zgłosić zarzut w odpowiednio późniejszym terminie.

Orzekanie o właściwości należy do sądu polubownego. W szczególności sąd polubowny orzeka o istnieniu, ważności albo skuteczności zapisu na sąd polubowny. Oczywiste jest zatem, że wyznaczenie arbitra przez stronę lub udział strony w wyznaczeniu arbitra nie pozbawia jej prawa do kwestionowania właściwości sądu polubownego.

Jakie są zasady postępowania przed sądem polubownym?

Postępowaniem arbitrażowym rządzi przede wszystkim zasada autonomii woli stron.

Do stron należy wskazanie miejsca postępowania arbitrażowego. Jeśli strony go nie wskażą, miejsce postępowania ustala sąd polubowny. Wskazanie miejsca postępowania arbitrażowego ma charakter czysto formalny i jest istotne dla ustalenia właściwego prawa krajowego znajdującego zastosowanie do postępowania arbitrażowego oraz sądu powszechnego właściwego do sprawowania nadzoru nad postępowaniem arbitrażowym. Czym innym jest miejsce posiedzeń, rozpraw i spotkań odbywanych w ramach postępowania arbitrażowego. Te sąd polubowny ustala dowolnie, chyba że co innego postanowiły strony.

Sąd polubowny decyduje o języku lub językach postępowania w braku ich uzgodnienia przez strony. Uzgodnienie stron lub decyzja sądu polubownego, jeżeli nie postanowiono w nich inaczej, mają zastosowanie do wszystkich oświadczeń pisemnych stron, rozprawy oraz orzeczeń i zawiadomień sądu polubownego.

Sąd polubowny może zarządzić, aby do każdego dokumentu było dołączone jego tłumaczenie na język lub języki uzgodnione przez strony lub określone przez ten sąd.

Postępowanie przed sądem polubownym rozpoczyna się w dniu, w którym pozwanemu doręczono pismo zawierające żądanie rozpoznania sprawy w postępowaniu przed sądem polubownym (wezwanie na arbitraż). Wezwanie na arbitraż powinno dokładnie określić strony i przedmiot sporu oraz wskazywać zapis na sąd polubowny, na podstawie którego postępowanie ma być prowadzone, a także zawierać wyznaczenie arbitra, jeżeli należy to do strony, która dokonuje wezwania na arbitraż.

W przypadku, gdy strony poddały spór stałemu sądowi polubownemu, postępowanie rozpoczyna się w momencie określonym w jego regulaminie arbitrażowym. Z reguły jest to moment doręczenia instytucji wezwania na arbitraż wraz z odpowiednią liczbą odpisów.

Co do zasady sąd polubowny decyduje o tym, czy przeprowadzić rozprawę w celu przedstawienia przez strony twierdzeń lub dowodów na ich poparcie, czy też postępowanie będzie prowadzone na podstawie dokumentów i innych pism, bez wyznaczania rozprawy. Jeżeli strony nie uzgodniły, że postępowanie będzie prowadzone bez wyznaczania rozprawy, sąd polubowny jest obowiązany rozpoznać sprawę na rozprawie, gdy jedna ze stron tego zażąda.

Strony powinny być odpowiednio wcześnie zawiadomione o rozprawie oraz posiedzeniach sądu polubownego odbywanych w celu przeprowadzenia dowodów.

Czy strony mogą same ustalić zasady postępowania przed sądem polubownym?

Strony mają pełną swobodę kształtowania reguł postępowania arbitrażowego pod warunkiem zachowania zasady równego traktowania stron oraz reguł dotyczących formy i treści wyroku. W zakresie, w jakim postępowanie nie zostało uregulowane umową stron lub właściwymi przepisami prawa, arbitrzy prowadzą je tak, jak uznają za właściwe.

Jakie dowody można wykorzystać przed sądem polubownym?

Sąd polubowny nie jest związany przez żadne przepisy dotyczące rodzajów dowodów czy procedur ich przeprowadzenia. Może on dopuścić każdy dowód, który uzna za konieczny.

Sąd polubowny może też zwrócić się do sądu powszechnego o pomoc przy przeprowadzeniu dowodów lub dokonaniu innych czynności, które nie mogą zostać przeprowadzone przez sąd polubowny.

Czy w postępowaniu przed sądem polubownym można zabezpieczyć roszczenie?

Zabezpieczenia roszczenia można żądać w każdej sprawie podlegającej rozpoznaniu przez sąd powszechny lub polubowny. Nic zatem nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd powszechny wydał zarządzenie tymczasowe w sprawie poddanej pod arbitraż.

Strony powinny w takiej sytuacji zwrócić się do sądu powszechnego, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy w braku zapisu na sąd polubowny.

Sąd polubowny na wniosek strony, która uprawdopodobniła dochodzone roszczenie, może postanowić o zastosowaniu takiego sposobu zabezpieczenia, który uzna za właściwy ze względu na przedmiot sporu. Wydając takie postanowienie, sąd polubowny może uzależnić jego wykonanie od złożenia stosownego zabezpieczenia.

Postanowienie sądu polubownego o zastosowaniu tymczasowego środka zabezpieczającego podlega wykonaniu po nadaniu mu przez właściwy sąd powszechny klauzuli wykonalności.