Polska ograniczy wykorzystanie tworzyw sztucznych | Co do zasady

Z ponad 22-miesięcznym opóźnieniem Polska wdroży tzw. dyrektywę SUP (od single-use plastics). Większości przepisów będzie trzeba przestrzegać już od 24 maja, ale są i takie, które wejdą w życie później.

5 czerwca 2019 r. została przyjęta dyrektywa 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (tzw. dyrektywa SUP). Dyrektywa wprowadziła m.in. ograniczenia i zakazy wprowadzania do obrotu wybranych produktów z tworzyw sztucznych, dodatkowe obciążenia finansowe czy selektywną zbiórkę jednorazowych opakowań z tworzyw sztucznych do celów recyklingu. Wymagała implementacji do prawa krajowego, aby jej postanowienia mogły obowiązywać również polskich przedsiębiorców.

Pierwszy projekt polskiej ustawy opublikowano 30 grudnia 2021 r., jednak budził on sporo wątpliwości. Wydają się one w dalszym ciągu aktualne, ponieważ uchwalona ustawa ich nie rozstrzyga.

Kto jest kim?

Ustawodawca wprowadził szereg pojęć, w tym nowe kategorie podmiotów podlegających obowiązkom w zakresie ograniczania wykorzystania jednorazowych produktów z tworzyw sztucznych. Są to przede wszystkim producenci, czyli osoby fizyczne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz osoby prawne, które mają miejsce zamieszkania lub siedzibę:

• na terytorium państwa innego niż Polska – i zajmują się zawodowo sprzedażą m.in. produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych zawierających tworzywa sztuczne na terytorium Polski bez względu na wykorzystywaną technikę sprzedaży, w tym za pomocą umów zawieranych na odległość,
• na terytorium Polski – i zajmują się zawodowo w innym państwie członkowskim UE sprzedażą bezpośrednio prywatnym gospodarstwom domowym lub użytkownikom niebędącym prywatnymi gospodarstwami domowymi, za pomocą umów zawieranych na odległość m.in. produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, napełnionych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.

Ustawa wprowadza również definicję autoryzowanego przedstawiciela – podmiotu odpowiedzialnego za wykonywanie na terytorium Polski obowiązków określonych w ustawie dla przedsiębiorcy wprowadzającego do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Autoryzowanym przedstawicielem może być wyłącznie osoba fizyczna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej lub osoba prawna mająca miejsce zamieszkania albo siedzibę na terytorium Polski.

Nowe przepisy definiują również upoważnionego przedstawiciela, a zatem podmiot, którego obligatoryjnie wyznaczyć musi przedsiębiorca prowadzący sprzedaż produktów w innym państwie członkowskim, który odpowiedzialny jest za wykonywanie na terytorium tego państwa członkowskiego obowiązków określonych w przepisach krajowych tego państwa wynikających z dyrektywy SUP. Wyznaczenie upoważnionego przedstawiciela również następuje w drodze umowy zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Ani ustawodawca unijny, ani krajowy nie zdecydował się jednak wskazać, jakie cechy musi posiadać podmiot, aby mógł zostać wyznaczony na upoważnionego przedstawiciela.

Wreszcie ustawa przewiduje pojęcie użytkownika końcowego, przez którego należy rozumieć podmiot nabywający produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub napoje lub żywność w opakowaniach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych w celu ich wykorzystania na potrzeby własne, bez dalszej odsprzedaży. 

Ustawodawca wprowadził też, w ślad za unijnym prawodawcą, takie definicje jak m.in.: tworzywo sztuczne, oksydegradowalne tworzywo sztuczne czy tworzywo sztuczne ulegające biodegradacji. W ramach dostosowania polskiej terminologii prawnej do terminologii wynikającej z dyrektywy SUP polski ustawodawca zdecydował się również zastąpić pojęcie „wprowadzania produktów na terytorium kraju” pojęciem „wprowadzania produktów do obrotu”.

Plastik wkrótce zniknie z półek

Od 24 maja 2023 r. zakazane będzie wprowadzanie do obrotu wykonanych z tworzyw sztucznych:

• patyczków higienicznych, z wyjątkiem patyczków przeznaczonych do celów medycznych zgodnie z definicją wyrobu medycznego, o której mowa w art. 2 pkt 1 rozporządzenia 2017/745,
• sztućców (widelce, noże, łyżki, pałeczki),
• talerzy,
• słomek, z wyjątkiem słomek przeznaczonych do celów medycznych zgodnie z definicją wyrobu medycznego, o której mowa w art. 2 pkt 1 rozporządzenia 2017/745,
• mieszadełek do napojów,
• patyczków mocowanych do balonów i służących do tego, aby balony się na nich opierały, w tym mechanizmy tych patyczków, z wyjątkiem balonów do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań, które to balony nie są rozprowadzane wśród konsumentów,
• pojemników na żywność wykonanych z polistyrenu ekspandowanego, tj. pojemników takich jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowanych w celu umieszczania w nich żywności, która jest: przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos, zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika oraz gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie – w tym pojemników na żywność typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność,
• pojemników na napoje, w tym ich zakrętek i wieczek, wykonanych z polistyrenu ekspandowanego,
• kubków na napoje, w tym ich zakrętek i wieczek, wykonanych z polistyrenu ekspandowanego.

oraz wyrobów wykonanych z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych.

Nie oznacza to, że wymienione produkty i wyroby pod koniec maja zostaną wycofane ze sprzedaży, bowiem te  wprowadzone do obrotu przed dniem wejścia w życie ustawy mogą być sprzedawane albo przekazywane nieodpłatnie nabywcom na terytorium Polski lub wykorzystane na użytek własny do wyczerpania zapasów tych produktów i wyrobów.

Nowe obowiązki

Przedsiębiorcy objęci nowymi obowiązkami będą musieli m.in.:

• pobierać opłatę od użytkowników końcowych nabywających wskazane w ustawie produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Opłata wyniesie maksymalnie 1 zł za opakowanie, a jej wysokość określi ostatecznie rozporządzenie,
• zapewnić dostępność zamienników opakowań jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, wskazanych w ustawie. W założeniu ustawodawcy przyczyni się to do tego, że użytkownicy końcowi będą rezygnować z opłatnych opakowań jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na rzecz bardziej ekologicznych alternatyw,
• prowadzić ewidencję liczby nabytych i wydanych użytkownikom końcowym wskazanych w ustawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych,
• zamieszczać oznakowanie na wskazanych w ustawie produktach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Oznakowanie powinno być widoczne, czytelne i informować o szkodliwym wpływie na środowisko naturalne danego produktu. Wzory oznaczeń oraz szczegółowe wymogi w tym zakresie reguluje rozporządzenie wykonawcze Komisji 2020/2151, które obowiązuje polskich przedsiębiorców bez konieczności jego implementacji do polskiego prawa,
• ponosić coroczną opłatę na pokrycie kosztów:
  • zbierania odpadów powstałych z produktów tego samego rodzaju, które wprowadził do obrotu,
  • uprzątania oraz transportu i przetwarzania odpadów powstałych z produktów tego samego rodzaju jak odpady powstałe z produktów, które wprowadził do obrotu,
• prowadzić ewidencję wskazanych w ustawie produktów, które wprowadził do obrotu w danym roku kalendarzowym – z uwzględnieniem ich masy lub liczby (w formie papierowej lub elektronicznej, oddzielnie dla każdej jednostki przedsiębiorcy),
• wyznaczyć upoważnionego przedstawiciela do wykonywania obowiązków przewidzianych w ustawie w innym niż Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej, jeśli prowadzi sprzedaż produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na terenie tego państwa,
• uzyskać wpis w BDO lub złożyć wniosek aktualizujący posiadany wpis,
• finansować publiczne kampanie edukacyjne poprzez przeznaczenie wymaganej opłaty na prowadzenie kampanii edukacyjnych albo wniesienie opłaty na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego, a także składać sprawozdania z realizacji tego obowiązku. Kampanie mają podnosić świadomość ekologiczną społeczeństwa, co miałoby się przyczynić do ograniczenia ilości odpadów z tworzyw sztucznych i zwiększenia poziomu selektywnego zbierania tych odpadów,
• sporządzać roczne sprawozdanie o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami z nich powstającymi – na zasadach i w zakresie określonym w ustawie o odpadach,
• osiągać roczne poziomy selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych,
• osiągać wymagane poziomy udziału wagowego tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, a w razie ich nieosiągnięcia – ponosić opłatę produktową.

Szczegółowy zakres obowiązków spoczywających na poszczególnych przedsiębiorcach uzależniony jest od ilości i rodzaju wprowadzanych produktów, a także od rodzaju działalności przedsiębiorcy. W niektórych przypadkach przedsiębiorca może się zwolnić z nowych obowiązków, jeśli producent wyznaczy autoryzowanego przedstawiciela wpisanego do BDO.

Uchylanie się od nowych obowiązków będzie zagrożone administracyjnymi karami pieniężnymi w wysokości od 500 zł do 500 000 zł, które w drodze decyzji będą wymierzać wojewódzcy inspektorzy Inspekcji Handlowej lub wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska.

Podsumowanie

Wdrożenie dyrektywy SUP oznacza wiele zmian nie tylko dla konsumentów (użytkowników końcowych), ale także dla przedsiębiorców, którzy będą musieli dostosować swoją działalność do nowych wymogów prawnych. Część z nich przezornie podjęła już takie kroki. Niemniej również oni borykają się z wątpliwościami co do interpretacji poszczególnych zapisów – na utrwaloną praktykę przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać.

Paulina Wojtkowska, Karol Maćkowiak, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy