Podwyższenie kapitału zakładowego sp. z o.o. na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki – kilka uwag praktycznych | Co do zasady

Podwyższenie kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bez zmiany jej umowy jest bardzo często stosowane jako mniej skomplikowana, szybsza i – co do zasady – tańsza metoda podwyższenia kapitału. Jednak w praktyce, z uwagi na niejednoznaczną regulację ustawową, mogą pojawiać się wątpliwości dotyczące takiego sposobu podwyższenia kapitału i formy dokumentów wymaganych dla jego skutecznego przeprowadzenia. O czym należy pamiętać, aby uproszczone podwyższenie kapitału zakładowego zostało przeprowadzone prawidłowo?

Podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki

Podwyższenie kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bez zmiany umowy spółki (tzw. uproszczone podwyższenie kapitału zakładowego), o którym mowa w art. art. 257 § 1 i 3 k.s.h., jest dopuszczalne, o ile możliwość takiego podwyższenia kapitału została wprost przewidziana w umowie spółki.

Ustawa wymaga, aby postanowienia umowy spółki wskazywały co najmniej:

• maksymalną kwotę, do jakiej kapitał zakładowy może zostać podwyższony bez zmiany umowy spółki,
• termin, do którego takiego podwyższenia można dokonać.

Aby uniknąć wątpliwości i sporów w toku procedury podwyższenia kapitału, warto jednak rozszerzyć postanowienia umowy spółki ponad minimum ustawowe, wskazując w szczególności:

• czy podwyższenie kapitału następuje poprzez utworzenie nowych udziałów czy poprzez zwiększenie wartości nominalnej udziałów już istniejących,
• jakiego rodzaju wkłady mogą być wnoszone na ich pokrycie.

Na podstawie tego samego postanowienia umowy spółki kapitał zakładowy może zostać podwyższony więcej niż jeden raz, o ile wszystkie uproszczone podwyższenia kapitału zmieszczą się w limicie kwotowym i czasowym określonym w umowie.

Podobnie jak w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego wymagającego zmiany umowy spółki, uproszczone podwyższenie kapitału zakładowego wymaga:

• podjęcia uchwały w przedmiocie podwyższenia kapitału,
• złożenia przez wspólników oświadczeń o objęciu udziałów w podwyższonym kapitale (chyba że podwyższenie następuje poprzez podwyższenie wartości udziałów już istniejących),
• wniesienia przez wspólników wkładów na pokrycie nowych udziałów (lub podwyższonej wartości udziałów już istniejących),
• wpisania podwyższenia kapitału do rejestru przedsiębiorców KRS.

W uproszczonej procedurze podwyższenia kapitału zakładowego oświadczenia o objęciu udziałów mogą złożyć jedynie dotychczasowi wspólnicy spółki (art. 257 § 3 k.s.h.), a tym samym taki tryb podwyższenia kapitału nie może być związany z przystąpieniem do spółki nowego wspólnika.

Co do zasady uchwała o podwyższeniu kapitału oraz oświadczenia wspólników o objęciu udziałów w procedurze uproszczonego podwyższenia kapitału nie wymagają formy aktu notarialnego – mogą zostać sporządzone w zwykłej formie pisemnej. Należy jednak pamiętać, że w przypadku niektórych jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością sporządzenie oświadczenia wspólnika o objęciu udziałów w zwykłej formie pisemnej będzie niedopuszczalne.

Zwykła forma pisemna nie zawsze wystarczająca

W przypadku jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której jedyny wspólnik jest zarazem jedynym członkiem zarządu, każda czynność prawna pomiędzy wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego (art. 210 § 2 k.s.h.).

Ponieważ przepisy Kodeksu spółek handlowych nie precyzują charakteru prawnego oświadczenia wspólnika o objęciu udziałów ani nie wskazują, komu takie oświadczenie powinno zostać złożone, a doktryna nie wypracowała jednolitego stanowiska w tym zakresie, mogą pojawić się wątpliwości, czy wymóg formy notarialnej wynikający z art. 210 § 2 k.s.h. znajdzie zastosowanie dla oświadczenia jedynego wspólnika będącego jednocześnie jedynym członkiem zarządu spółki. Aby to rozstrzygnąć, należy ustalić, czy oświadczenie wspólnika o objęciu udziałów to jednostronna czynność prawna, czy raczej oświadczenie będące treścią stosunku umownego pomiędzy wspólnikiem a spółką.

Odpowiedź przynosi uchwała Sądu Najwyższego z 25 listopada 2010 r. (III CZP 84/10), w której Sąd Najwyższy stwierdził, że skutkiem objęcia nowych udziałów przez dotychczasowego wspólnika jest zwiększenie zakresu jego uprawnień wobec spółki i dlatego za podstawę tego skutku, podobnie jak za podstawę nawiązania stosunku członkostwa w spółce, należy uznać umowę. Tym samym należy przyjąć, że oświadczenie dotychczasowego wspólnika o objęciu udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki stanowi element stosunku umownego pomiędzy wspólnikiem a spółką.

W praktyce oznacza to, że oświadczenie dotychczasowego wspólnika o objęciu udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym jest oświadczeniem woli, które ma być skierowane do osoby, w stosunku do której wywiera skutki prawne, czyli do spółki. Z uwagi na umowny charakter objęcia udziałów przez wspólnika należy więc uznać, że w przypadku uproszczonego podwyższenia kapitału w jednoosobowej spółce z o.o., w której jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem jej zarządu, dla oświadczenia wspólnika o objęciu nowych udziałów wymagana będzie forma aktu notarialnego. O sporządzeniu takiego oświadczenia notariusz będzie zobowiązany zawiadomić sąd rejestrowy.

Brak możliwości wyłączenia lub ograniczenia prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników

Z uwagi na niejednoznaczną regulację ustawową zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie przez lata kształtowały się dwa odmienne stanowiska dotyczące dopuszczalności wyłączenia prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników do objęcia udziałów przy uproszczonym podwyższeniu kapitału zakładowego. Rozbieżności prezentowane w praktyce sądów (w tym sądów rejestrowych) powodowały istotne trudności praktyczne przy stosowaniu tego trybu podwyższenia kapitału.

Pojawiające się w tym zakresie wątpliwości rozstrzygnęła uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2013 r. (III CZP 57/12), w której Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki nowe udziały mogą być objęte jedynie przez dotychczasowych wspólników spółki w stosunku do ich dotychczasowych udziałów. Taki sposób objęcia udziałów nie może zostać ograniczony lub wyłączony w umowie spółki ani uchwale wspólników.

W praktyce oznacza to, że przy uproszczonym podwyższeniu kapitału zakładowego wspólnicy nie mogą uchwałą wyłączyć lub ograniczyć przysługującego im prawa pierwszeństwa do objęcia nowo utworzonych udziałów w stosunku do ich dotychczasowych udziałów w spółce.

Takie stanowisko Sądu Najwyższego zostało skrytykowane przez przedstawicieli doktryny i praktyków. Przychylamy się do krytycznych głosów w tym zakresie i uważamy, że interpretacja przepisów Kodeksu spółek handlowych dotyczących uproszczonego podwyższenia kapitału spółki z o.o. powinna raczej zmierzać w kierunku odformalizowania procedury i nadania priorytetu woli wspólników spółki.

Pomimo odmiennych poglądów dotyczących wykładni przepisów Kodeksu spółek handlowych należy jednak pamiętać, że z uwagi na wspomnianą uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego jakiekolwiek modyfikacje prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników do objęcia udziałów w kapitale zakładowym podwyższonym bez zmiany umowy spółki mogą być uznane za bezskuteczne, a nawet pociągać za sobą ryzyko stwierdzenia nieważności uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego.

Inne kwestie

Zwracamy też uwagę, że część doktryny dopuszcza możliwość podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego w trybie uproszczonym przez organ inny niż zgromadzenie wspólników (np. przez zarząd), pod warunkiem że upoważnienie tego organu do podjęcia takiej uchwały zostało wprost objęte postanowieniami umowy spółki. Rozwiązanie takie wciąż jednak wzbudza kontrowersje, a jego przeciwnicy wskazują, że o ile przepisy o spółce akcyjnej przyznają w określonych sytuacjach podobne upoważnienie zarządowi (w ramach podwyższenia kapitału w granicach kapitału docelowego), o tyle brak odpowiedniej podstawy ustawowej w przypadku spółki z o.o. należy postrzegać jako wyraźne przyznanie uprawnienia do podwyższenia kapitału zakładowego wyłącznie wspólnikom spółki, niezależnie od wykorzystywanego trybu podwyższenia kapitału. Tej kwestii poświęcimy osobny artykuł.

Katarzyna Miszkiel, adwokat, Adam Pawlisz, adwokat, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy