Podstawy prawne funkcjonowania rynku mocy | Co do zasady

Utworzenie w Polsce rynku mocy funkcjonującego obok rynku energii mogłoby doprowadzić do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju. Koncepcja ta nie jest jednak znana polskiemu prawu energetycznemu, a jej ramy prawne wyznaczają regulacje unijne.

Podstawowymi aktami prawnymi umożliwiającymi wprowadzenie rynku mocy są dwie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: dyrektywa 2005/89/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r. dotycząca działań na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej i inwestycji infrastrukturalnych oraz dyrektywa 2009/72/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii. Nakładają one na państwa członkowskie obowiązki związane z zapewnieniem bezpieczeństwa energetycznego, a także wskazują możliwe sposoby osiągniecia tego celu.

Innymi ważnymi dokumentami dotyczącymi rynku mocy są komunikaty Komisji Europejskiej: komunikat „Uruchomienie wewnętrznego rynku energii z dnia 15 listopada 2012 r.”, komunikat „Realizacja rynku wewnętrznego energii elektrycznej przy jak najlepszym wykorzystaniu interwencji publicznej z dnia 5 listopada 2013 r.” oraz wytyczne Komisji Europejskiej „W sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią w latach 2014-2020 z dnia 9 kwietnia 2014 r.”. Stanowią one zbiór wskazówek, które mają ułatwić państwom członkowskim wdrożenie jak najbardziej efektywnych w warunkach poszczególnych krajów modeli rynku mocy.

Dyrektywa 2005/89/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r.

Do utrzymywania równowagi pomiędzy dostawami a zapotrzebowaniem na energię elektryczną zobowiązuje państwa członkowskie art. 5 dyrektywy. Zgodnie z tym przepisem „państwa członkowskie podejmują właściwe środki w celu utrzymania równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem na energię elektryczną a dostępnością mocy wytwórczych”.

Zgodnie z art. 10 powyższej dyrektywy „środki, które mogą być wykorzystane w celu zapewnienia utrzymania odpowiednich poziomów rezerwowych mocy wytwórczych, powinny opierać się na mechanizmach rynkowych i powinny być niedyskryminacyjne; mogą one obejmować takie środki jak: gwarancje i porozumienia umowne oraz opcje mocowe i zobowiązania mocowe. Środki te mogą zostać także uzupełnione o inne niedyskryminacyjne instrumenty takie jak opłaty za moc”. Dyrektywa wskazuje także sposoby, poprzez które bezpieczeństwo to może być zapewniane. W szczególności państwa członkowskie wymagają od operatorów systemów przesyłowych zapewnienia dostępności odpowiedniego poziomu rezerw mocy wytwórczych dla celów zbilansowania lub przyjęcia równoważnych mechanizmów rynkowych.

Dyrektywa 2009/72/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r.

Dyrektywa 2009/72/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii zobowiązuje państwa członkowskie do monitorowania bezpieczeństwa dostaw.

Zgodnie z art. 4 dyrektywy „państwa członkowskie zapewniają monitorowanie kwestii związanych z bezpieczeństwem dostaw. (…) Monitorowanie to obejmuje w szczególności równowagę podaży i popytu na rynku krajowym, poziom przewidywanego przyszłego zapotrzebowania, przewidywane dodatkowe zdolności znajdujące się w fazie planowania lub realizacji, a także jakość i poziom utrzymania sieci oraz środki mające na celu pokrycie zapotrzebowania szczytowego i zaradzenie przypadkom niedoboru dostaw ze strony jednego lub większej liczby dostawców. (…)”.

Dyrektywa pozwala również na stymulację inwestycji poprzez ogłaszanie przetargów na nowe zdolności wytwórcze w przypadku, kiedy istniejące mechanizmy rynkowe nie gwarantują odpowiedniego poziomu inwestycji.

Komunikat Komisji Europejskiej „Uruchomienie wewnętrznego rynku energii” z dnia 15 listopada 2012 r.

W komunikacie tym Komisja zaproponowała plan działania dla Europy, mający zapewnić powodzenie rynku wewnętrznego energii elektrycznej. Ujęto w nim szereg środków, które mają na celu zapewnienie odpowiedniego charakteru interwencji publicznej. Należą do nich:

• przyjęcie wytycznych dotyczących systemów wsparcia w odniesieniu do energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych,
• ustalenie kryteriów służących ocenie krajowych inicjatyw dotyczących nowych zdolności wytwórczych i zapewnieniu spójności tych inicjatyw z zasadami rynku wewnętrznego energii elektrycznej (o ustalenie takich kryteriów wnioskowała również Rada Europejska).

W komunikacie „Uruchomienie wewnętrznego rynku energii” Komisja podkreśliła, że jeżeli interwencja publiczna nie jest dobrze przygotowana i brakuje w jej zakresie odpowiedniej koordynacji na poziomie Unii, to zachodzi ryzyko, że przyniesie ona rezultaty odwrotne od zamierzonych i zakłóci funkcjonowanie rynku wewnętrznego energii elektrycznej.

Komunikat Komisji Europejskiej „Realizacja rynku wewnętrznego energii elektrycznej przy jak najlepszym wykorzystaniu interwencji publicznej” z dnia 5 listopada 2013 r.

Celem komunikatu Komisji jest udostępnienie państwom członkowskim wskazówek co do tego, jak najlepiej wykorzystać interwencję publiczną, dostosowując istniejące środki takiej pomocy, a także opracowując nowe. Komisja sporządziła wykaz działań, które należy podjąć przed wdrożeniem pomocy publicznej. Wykaz ten obejmuje:

• zidentyfikowanie problemu i jego przyczyn,
• wykazanie, że rynek nie jest w stanie rozwiązać tego problemu,
• ocenę ewentualnych interakcji z innymi celami polityki energetycznej i koordynację różnych instrumentów polityki publicznej,
• ocenę rozwiązań alternatywnych,
• zmniejszanie niepożądanego wpływu na systemy elektroenergetyczne,
• utrzymanie kosztów interwencji na niskim poziomie,
• uwzględnienie kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa i odbiorców indywidualnych,
• monitorowanie, ocenę i stopniowe wycofywanie wsparcia po osiągnięciu celu.

W miarę rozwijania się technologii rynek energii należy stopniowo poddawać cenom rynkowym, a środki wsparcia ostatecznie wstrzymać. W praktyce oznaczać to będzie stopniowe odchodzenie od taryf gwarantowanych i wprowadzanie gwarantowanych premii i innych instrumentów wsparcia, które zachęcają producentów do dostosowania się do trendów rynkowych. Komisja wzywa też państwa członkowskie do lepszej koordynacji strategii dotyczących energii ze źródeł odnawialnych, tak by obniżyć koszty konsumentów w zakresie cen energii i podatków.

Komunikat, mimo że nie jest prawnie wiążący, określa podstawowe zasady, jakie Komisja będzie stosowała w ocenie interwencji publicznej dotyczącej systemów wsparcia OZE, mechanizmów wpływających na moc wytwórczą i środków dostosowywania popytu konsumpcyjnego. Te zasady będą więc miały wpływ na stosowanie przepisów UE dotyczących pomocy państwa i wdrażanie prawodawstwa europejskiego w dziedzinie energii. Komisja planuje również zaproponować instrumenty prawne, które zagwarantują, że zasady te zostaną w pełni wdrożone”^[1].

Wytyczne Komisji Europejskiej w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią w latach 2014-2020 z dnia 9 kwietnia 2014 r.

Zgodnie z wytycznymi Komisja Europejska wprowadziła nowe kategorie pomocy zwolnione z obowiązku zgłoszenia, takie jak pomoc na zapewnienie wystarczalności mocy wytwórczych oraz pomoc na wychwytywanie i składowanie CO₂. Zdaniem Komisji rosnący udział odnawialnych źródeł energii oraz wyłączanie nieefektywnych źródeł konwencjonalnych może w przyszłości skutkować przerwami w dostawie energii elektrycznej. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej pomoc powinna stanowić wynagrodzenie wyłącznie za usługę samej dostępności, tj. za zobowiązanie do gotowości do dostarczania energii elektrycznej i przysługującej z tego tytułu rekompensaty. Każda pomoc wykraczająca poza powyższe ramy zostanie uznana za niedozwoloną.

Warunkiem zgodności pomocy ze wspólnym rynkiem będzie:

• precyzyjnie określony cel, którego osiągnięcie ma zapewnić dany środek pomocowy (kiedy i w jakim zakresie może się pojawić problem z wystarczalnością mocy wytwórczych; ocena musi być spójna z analizami ENTSO-E),
• konieczność pomocy (analiza innych sposobów zapewnienia wystarczającego poziomu mocy),
• stosowność (właściwość) pomocy (jedynie za udostępnienie mocy oraz uwzględniająca wszystkie dostępne technologie, a także istniejące i nowo budowane jednostki),
• proporcjonalność pomocy (konkurencyjna, przejrzysta i niedyskryminacyjna procedura przetargowa, umożliwiająca określenie rozsądnej stopy zwrotu w normalnych warunkach, zmniejszanie pomocy do zera),
• unikanie negatywnych skutków dla konkurencji i wymiany handlowej (różne technologie, także popytowe; uwzględnienie podmiotów z innych państw członkowskich).

Hanna Drynkorn, Karol Czuryszkiewicz, doradztwo dla sektora energetycznego kancelarii Wardyński i Wspólnicy