Długo oczekiwana nowelizacja ustawy wiatrakowej | Co do zasady

25 września 2024 r. opublikowano zapowiadany od niemal roku projekt zmiany ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych. Zgodnie z ministerialnymi zapowiedziami i oczekiwaniami rynku poprzednia nowelizacja (z 9 marca 2023 r.) uznana została za niewystarczającą w kontekście przyśpieszenia rozwoju lądowej energetyki wiatrowej w Polsce. Dalsza liberalizacja zasad lokalizowania elektrowni wiatrowych ma na celu przyspieszenie transformacji energetycznej i stworzenie impulsów do rozwoju sektora, zwłaszcza na poziomie lokalnym.

Liberalizacja zasady odległościowej

Projektodawca wskazuje, że nowelizacja z 2023 r. niewystarczająco zliberalizowała zasadę odległościową. Zgodnie z danymi zawartymi w uzasadnieniu projektu ustawy około 84% istniejących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (dalej: MPZP), na których jeszcze przed wejściem w życie ustawy wiatrakowej (czyli ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych) planowano inwestycje w elektrownie wiatrowe, uniemożliwia realizację tych inwestycji, ponieważ większość wiatraków znalazłaby się w odległości 450–650 metrów od zabudowań.

Proponowana nowelizacja podtrzymuje zasadę lokalizacji elektrowni wiatrowych w oparciu o MPZP, ale ustala nową minimalną odległość elektrowni wiatrowej od budynków mieszkalnych na 500 m, zamiast obecnych 700 m. Odległość ta w poszczególnych przypadkach może zostać zwiększona na poziomie zapisów w MPZP. Jak wskazano w uzasadnieniu do ustawy, nowoczesne turbiny wiatrowe umożliwiają redukcję emisji dźwięku, co oznacza, że zmniejszenie minimalnej odległości nie powinno wpływać negatywnie na okoliczne budynki oddalone o ponad 500 m. Za wysoce nieprawdopodobne uznano też to, aby mieszkańcy tych zabudowań odczuwali wibracje i drgania od turbin wiatrowych przekazywane przez grunt.

Ponadto proponowana jest zmiana sposobu ustalania odległości elektrowni wiatrowej od parku narodowego. Projektodawca proponuje wprowadzenie konkretnej odległości – 1500 m, wskazując, że zmiany w tym obszarze faktycznie nie zmienią obecnych ograniczeń dla tych obszarów, ponieważ zaproponowana odległość jest zbliżona do dziesięciokrotnej wysokości całkowitej obecnych turbin wiatrowych.

Proponowana nowelizacja wprowadza nowe ograniczenie odległości elektrowni wiatrowej od określonych obszarów Natura 2000. Odległość elektrowni nie będzie mogła przekraczać 500 m w stosunku do obszarów specjalnej ochrony ptaków i specjalnych obszarów ochrony siedlisk nietoperzy.

Usprawnienie lokalizacji elektrowni wiatrowych w MPZP

Projektowana ustawa zakłada, że planowanie elektrowni wiatrowych ma odbywać się zgodnie z procedurą przewidzianą w ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a nie – jak dotychczas – na podstawie regulacji szczegółowej zawartej w ustawie o elektrowniach wiatrowych. Aby lepiej uwzględnić interesy lokalnej społeczności, do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ma zostać wprowadzony obowiązek organizowania przez gminy spotkań otwartych na etapie uchwalania MPZP przewidujących lokalizowanie elektrowni wiatrowych.

Ponadto wskazano, że w planie miejscowym należy określić maksymalną wysokość elektrowni wiatrowej, maksymalną średnicę wirnika wraz z łopatami i maksymalną liczbę elektrowni wiatrowych, a wartości techniczne określane w uzasadnieniu dołączanym do projektu uchwały w sprawie przystąpienia do sporządzenia MPZP powinny być wartościami przewidywanymi na dzień sporządzenia tego uzasadnienia. Takie ograniczenie wymagań zapisów MPZP powinno dać inwestorom pewną elastyczność w ewentualnych modyfikacjach projektów.

Projekt wprowadza zasadę, że gmina pobliska sporządza plan miejscowy co najmniej dla położonego na jej terenie obszaru znajdującego się w odległości 500 m od elektrowni wiatrowej, jeżeli odległość od elektrowni wiatrowej wykracza poza granice gminy, w której lokalizowana jest ta elektrownia. Gminy sąsiednie mogą więc ustalać różne odległości od elektrowni wiatrowych. Dodatkowo w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ma zostać wprowadzony obowiązek wystąpienia o opinie o projekcie do gmin graniczących z obszarem objętym planem.

Usprawnienie lokalizacji elektrowni wiatrowych na podstawie ZPI

Proponowana nowelizacja wprowadza możliwość objęcia elektrowni wiatrowych szczególnym rodzajem MPZP, jakim jest zintegrowany plan inwestycyjny (dalej: ZPI). Lokalizowania elektrowni wiatrowych na podstawie ZPI mają dotyczyć szczególne rozwiązania zawarte w projektowanej nowelizacji.

Projekt pozwala na wykorzystanie trybu ZPI przez gminę pobliską, co wcześniej nie było możliwe z uwagi na nierozerwalne połączenie trybu ZPI z inwestycją główną i inwestycją uzupełniającą. Wykorzystując tryb ZPI, inwestor nie będzie zobowiązany do realizacji inwestycji uzupełniającej na terenie gminy pobliskiej. Nie jest to jednak zupełnie wykluczone. Jak wskazuje projektodawca, realizacja inwestycji uzupełniającej może stanowić zachętę dla gmin pobliskich, które w przeciwieństwie do gmin, na terenie których posadowione zostaną wiatraki, nie mają żadnych korzyści z realizacji elektrowni.

W przypadku ZPI dla elektrowni wiatrowych projekt ustawy nakłada wymóg, aby gmina przeprowadziła co najmniej jedno spotkanie otwarte ze społecznością lokalną w terminie najpóźniej 30 dni od dnia wyrażenia przez radę gminy zgody na przystąpienie do sporządzenia ZPI oraz na etapie konsultacji publicznych.

Tryb ZPI ma umożliwić sprawniejsze procedowanie inwestycji na etapie planistycznym, przy czym jeżeli gmina chce opracować swój MPZP w pełnym trybie, ustawa w żaden sposób tego nie ogranicza.

Zmiany dotyczące prosumenta wirtualnego

Na gruncie przyjętych już przepisów od 2 lipca 2025 r. wprowadzona zostanie instytucja prosumenta wirtualnego, która opiera się na tym, że inwestor elektrowni wiatrowej musi zaoferować mieszkańcom gminy co najmniej 10% mocy zainstalowanej tej elektrowni. Ma to przynieść korzyść mieszkańcom, którzy uzyskują możliwość partycypacji w korzyściach, jakie daje elektrownia wiatrowa.

Nowa propozycja rozszerza ten obowiązek inwestora także na elektrownie przyłączone bezpośrednio do sieci przesyłowej oraz mieszkańców gmin pobliskich, przy czym pierwszeństwo mają mieszkańcy gminy, w której znajduje się elektrownia. Ważną zmianą jest to, że przepisy dotyczące prosumenta wirtualnego znajdą zastosowanie tylko do inwestycji o mocy większej niż 1 MW, a nie wszystkich elektrowni wiatrowych.

Proponowana nowelizacja wprowadza obowiązek publikacji przez inwestora wzorca umowy, której przedmiotem jest objęcie udziałów w mocy zainstalowanej elektrowni, dzięki czemu mieszkańcy gmin będą świadomie zgłaszali chęć partycypacji w tym mechanizmie. Zmienić mają się też obowiązkowe elementy umowy. Projekt ustawy wprowadza regulację, zgodnie z którą partycypujący nie będą odpowiedzialni za zarządzanie elektrownią ani za jej utrzymanie – będą jedynie czerpać zyski z udziału w produkcji energii.

Projektowana ustawa zakłada też skrócenie niektórych terminów, które wprowadziła nowelizacja z 2023 r., m.in. skrócono termin składania zgłoszeń przez mieszkańców ze 120 do 60 dni. Ponadto, jeśli mieszkańcy nie obejmą całości zaoferowanej im mocy zainstalowanej w elektrowniach wiatrowych, gmina, na terenie której lokalizowana jest elektrownia wiatrowa, będzie miała możliwość nabycia energii elektrycznej wytworzonej w elektrowni odpowiadającej wysokości nieobjętego przez mieszkańców udziału. Projektodawca wskazuje, że rozwiązanie to może okazać się niezwykle korzystne dla gminy, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i wizerunkowym. Przy czym podkreśla się, że mechanizm ten powinien wiązać inwestora, a dla gminy powinien być on fakultatywny. Warto zaznaczyć, że inwestor nie może zaoferować gminie energii elektrycznej w cenie wyższej niż cena referencyjna dla instalacji o łącznej mocy zainstalowanej większej niż 1 MW, wykorzystującej do wytwarzania energii elektrycznej wyłącznie energię wiatru na lądzie, określona w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 77 ust. 3 ustawy OZE, obowiązująca w dniu złożenia tej oferty.

Nowelizacją objęte zostały także zasady wyliczania kosztu objęcia udziału w łącznej mocy elektrowni. Stanowić on będzie iloczyn tego udziału, wyrażony w kW, oraz wkładu partycypacyjnego (a nie jak poprzednio – iloczyn udziału i kosztu budowy elektrowni wiatrowej). Wzór obliczania wkładu partycypacyjnego, w przeciwieństwie do wzoru maksymalnego kosztu budowy elektrowni wiatrowej, nie jest wzorem stałym i ma być odporny na istotne zmiany ekonomiczne. Składający się na ten wzór współczynnik udziału mieszkańca w kosztach wytwarzania energii elektrycznej w elektrowni wiatrowej (WUew) nie może przekroczyć minimalnych i maksymalnych progów określonych w ustawie, co powinno zwiększyć poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego mieszkańców i inwestora.

Dotychczas mechanizm partycypacji nie nakładał na inwestora żadnych sankcji. Zgodnie z projektowanym rozwiązaniem inwestor na etapie uzyskiwania koncesji będzie musiał potwierdzić spełnienie wymogu poinformowania władz gminy o możliwości objęcia przez mieszkańców udziałów w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.

W projekcie nowelizacji uwzględniono także zmianę ustawy OZE w zakresie, w jakim realizacja obowiązków wynikających z mechanizmu prosumenta wirtualnego przewidzianego w ustawie o elektrowniach wiatrowych nie powinna mieć negatywnego wpływu na obowiązek wypełnienia zobowiązania sprzedaży energii elektrycznej w ramach systemu aukcyjnego. Wolumen energii, który jest przeznaczony na poczet realizacji umów z gminami, ma nie wpływać na całościowy wolumen, który jest brany pod uwagę przy ocenie, czy inwestor spełnił obowiązek aukcyjny.

Dalsza liberalizacja przepisów o lokalizacji elektrowni wiatrowych była od dłuższego czasu wyczekiwana, gdyż może się ona istotnie przyczynić do przyśpieszenia transformacji rynku energii. Będziemy z uwagą przyglądać się pracom nad projektem i jego ewentualnym modyfikacjom.

Radosław Wasiak, adwokat, Zuzanna Poleszak, praktyka energetyczna kancelarii Wardyński i Wspólnicy