Podstawowe ryzyka prawne związane z crowdfundingiem | Co do zasady

Z finansowaniem społecznościowym wiążą się zarówno ryzyka systemowe, jak i ryzyka dotyczące użytkowników platform crowdfundingowych.

Przygotowanie ewentualnych regulacji prawnych dotyczących crowdfundingu powinno zostać poprzedzone zidentyfikowaniem podstawowych ryzyk prawnych, które niesie ze sobą finansowanie społecznościowe. Pozwoli to wypracować regulacje, które będą odpowiadać na rzeczywiste potrzeby związane z crowdfundingiem. Poniżej przedstawiamy przykładowe ryzyka związane z crowdfundingiem.

Ryzyka systemowe

• Pranie pieniędzy

Niestety dotychczasowe doświadczenie walki z procederem prania pieniędzy pokazuje, że nawet najszlachetniejsze inicjatywy (w tym działalność fundacji i organizacji charytatywnych) mogą być wykorzystywane przez przestępców w celu prania pieniędzy. Można sobie wyobrazić, że również platformy crowdfundingowe mogą być z powodzeniem wykorzystane do tego celu.

Patrząc z perspektywy systemowej, należałoby zapewne opowiedzieć się za objęciem operatorów platform crowdfundingowych reżimem ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Idea regulacji dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy polega na stworzeniu szczelnego systemu, który zasadniczo uniemożliwi anonimowe dokonywanie rozliczeń pieniężnych. Crowdfunding jest w dużej mierze wyrwą w tym systemie, która wraz z jego dynamicznym rozwojem może stwarzać realne zagrożenie dla bezpieczeństwa systemu finansowego. Oczywiście objęcie operatorów platform crowdfundingowych reżimem ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy wiązałoby się dla nich ze znaczącymi utrudnieniami. Niezbędne stałoby się bowiem identyfikowanie oraz weryfikacja tożsamości zarówno beneficjentów, jak i finansujących. Operator musiałby również wprowadzić wewnętrzne mechanizmy umożliwiające monitorowanie dokonywanych transakcji.

Ryzyka po stronie użytkowników

• Charakter relacji prawnej łączącej finansującego z beneficjentem

Precyzyjne ustalenie charakteru relacji prawnej łączącej finansującego z beneficjentem może być utrudnione. W przypadku wielu platform crowdfundingowych regulaminy platform regulują relacje pomiędzy operatorem platformy oraz jego użytkownikami, nie określając szczegółowo treści relacji prawnej tworzonej pomiędzy beneficjentem a finansującym. Oczywiście treść tej relacji prawnej jest różna w zależności od przyjętego modelu crowdfundingu. Brak precyzji w tym zakresie może być przyczyną niejasności co do wzajemnych praw i zobowiązań użytkowników platformy.

• Zasady dysponowania powierzonymi środkami przez operatora platformy

Z perspektywy finansującego (ale również beneficjenta) jedno z podstawowych ryzyk związanych z działalnością platform crowdfundingowych sprowadza się do tego, że środki przeznaczone dla beneficjenta lub finansującego nie trafią do adresata. Większość modeli działania platform crowdfundingowych przewiduje tymczasowe przetrzymywanie środków należących do finansujących/beneficjenta przez operatora platformy (np. przetrzymywanie do czasu zebrania określonej sumy). Zasadne jest pytanie o prawny status tych środków w okresie ich przetrzymywania przez operatora. W grę mogą wchodzić różne konstrukcje prawne, w tym np. depozyt nieprawidłowy. Jest to bardzo istotne, chociażby z perspektywy konieczności ustalenia, czy środki te będą mogły zostać odzyskane przez finansujących/beneficjenta w przypadku ogłoszenia upadłości operatora platformy lub czy będą zabezpieczone przed innymi wierzycielami operatora platformy. Zasady przechowywania powierzonych środków przez operatora platformy mogą mieć również znaczenie dla celów podatkowych.

Rozstrzygnięcie powyższych zagadnień jest w dużej mierze uzależnione od przyjętego przez danego operatora modelu prowadzonej działalności. Z perspektywy użytkowników niewątpliwie jednak wskazane byłyby takie rozwiązania, które zapewniałyby wyłączenie środków zdeponowanych tymczasowo u operatora spod zajęcia w trakcie egzekucji lub automatyczne wyłączenie tych środków z masy upadłości. Warte rozważenia jest przykładowo nakazanie operatorom wykorzystywania w ich działalności rachunków powierniczych przewidzianych przez Prawo bankowe lub innych rozwiązań o podobnym charakterze.

Pożądane byłyby również regulacje, które nakładałyby na operatorów platform zakaz wykorzystywania zdeponowanych środków pieniężnych na własne potrzeby. Jednocześnie warto rozważyć umożliwienie operatorom inwestowania zgromadzonych środków w odpowiednio bezpieczne i płynne aktywa. Pewnym wzorem mogą być w tym zakresie regulacje dotyczące środków przetrzymywanych przez instytucje płatnicze zawarte w ustawie o usługach płatniczych.

• Ewidencja środków

Nawiązując do uwag dotyczących bezpieczeństwa środków zdeponowanych u operatora platformy, należy podkreślić, że dla skutecznego zabezpieczenia tych środków niezbędne jest również prawidłowe prowadzenie ich ewidencji. W przypadku konieczności zwrotu użytkownikom zdeponowanych środków, np. w związku z upadłością operatora, taka ewidencja będzie niezbędna. W związku z tym warto rozważyć nałożenie na operatorów platform obowiązku prowadzenia odpowiedniej ewidencji deponowanych środków, umożliwiającej sprawne przyporządkowanie określonych kwot do określonych użytkowników.

• Brak należytej ochrony prawnej

Podmioty korzystające z platform crowdfundingowych mogą uczestniczyć w dosyć złożonych, wielopodmiotowych stosunkach prawnych. Kluczowe staje się w takim przypadku ustalenie, czy korzystający z platform crowdfundingowych (zarówno beneficjenci, jak i finansujący) posiadają odpowiedni poziom ochrony prawnej. Ponieważ status prawny platform crowdfundingowych nie jest jasny, poziom ochrony prawnej użytkowników platform jest w wielu przypadkach niższy w porównaniu z innymi relacjami prawnymi o podobnym charakterze (np. regulacji dotyczących funduszy inwestycyjnych). Brakuje w szczególności reguł dotyczących zakresu informacji, które powinny być przekazywane finansującym i beneficjentom. W różnych modelach crowdfundingu może to różnie wyglądać. Wiele zależy na przykład od tego, czy któregoś z uczestników relacji prawnych w ramach platformy crowdfundingowej uznamy za przedsiębiorcę (więcej na ten temat piszemy w tekście Ochrona interesów konsumenta wspierającego projekt crowdfundingowy).

Należy założyć, że poziom tej ochrony powinien być docelowo zbliżony do ochrony zagwarantowanej konsumentom w przypadku analogicznych relacji prawnych. Jednocześnie jednak należy koniecznie uwzględnić specyfikę crowdfundingu. Wydaje się, że w tym kontekście kluczowe są dwie okoliczności. Po pierwsze, w przypadku crowdfundingu decyzje inwestycyjne są podejmowane przez samych finansujących. Tym samym podmioty korzystające z platform crowdfundingowych nie wymagają tak daleko idącej ochrony jak korzystający z usług finansowych, w których decyzje inwestycyjne dotyczące środków konsumenta podejmuje usługodawca. Po drugie, w wielu przypadkach beneficjentem finansowania udzielanego przez finansującego będzie również konsument. To również powoduje, że relacja prawna między finansującym a beneficjentem powinna zostać poddana nieco odmiennym regułom niż ma to miejsce w przypadku klasycznej relacji pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą.

• Dowodzenie roszczeń

W określonych sytuacjach użytkownik platformy może stanąć przed koniecznością dochodzenia swoich roszczeń bezpośrednio od innego użytkownika. Przykładowo finansujący może stanąć przed koniecznością egzekucji zwrotu pożyczki od beneficjenta (w przypadku crowdfundingu dłużnego). Kluczowa jest w tym kontekście możliwość ustalenia danych podmiotu zobowiązanego oraz odpowiedniego udowodnienia swoich roszczeń. Część danych niezbędnych w tym kontekście może być w posiadaniu operatora. Warto rozważyć wprowadzenie ustawowego obowiązku ujawniania takich danych na żądanie użytkownika. Rozwiązania legislacyjne w tym zakresie powinny również uwzględniać obowiązujące przepisy dotyczące ochrony danych osobowych.

• Własność intelektualna

Pomysłodawcy promujący swoje pomysły na platformie crowdfundingowej ryzykują, że ich pomysł zostanie przejęty przez innych użytkowników platformy (więcej o ochronie własności intelektualnej projektu crowdfundingowego piszemy w raporcie o crowdfundingu).

Krzysztof Wojdyło, praktyka prawa nowych technologii i praktyka usług płatniczych kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Artykuł jest częścią raportu poświęconego crowdfundingowi.