Oświadczenia i zapewnienia sprzedającego
Znaczenie oświadczeń i zapewnień sprzedającego złożonych w ramach transakcji dotyczącej sprzedaży praw udziałowych.
Wywodząca się z prawa anglosaskiego instytucja oświadczeń i zapewnień (ang. representations and warranties) należy do typowych konstrukcji prawnych stosowanych w umowach mających za przedmiot prawa udziałowe w spółkach kapitałowych.
Oświadczenia i zapewnienia są najczęściej rozumiane jako stwierdzenia dotyczące faktów złożone przez jedną stronę, które służą nakłonieniu drugiej strony do zawarcia umowy. Mają też one wprowadzić kupującego w określoną sytuację prawną i faktyczną dotyczącą spółki.
Funkcje oświadczeń i zapewnień
Z praktycznego punktu widzenia wyróżnić można dwie podstawowe funkcje oświadczeń i zapewnień składanych przez sprzedającego.
Po pierwsze, mają one sprecyzować przedmiot świadczenia (tj. prawa udziałowego) oraz udzielić kupującemu informacji o przedmiocie sprzedaży. Warto bowiem podkreślić, że jakkolwiek przedmiotem omawianego typu transakcji jest przewłaszczenie praw udziałowych w spółce (udziałów lub akcji), to pośrednim jej następstwem (będącym w istocie zasadniczym celem stron) jest przeniesienie własności samej spółki, której prawa udziałowe dotyczą.
W większości przypadków podstawowym źródłem wiedzy kupującego o spółce, oraz o ewentualnych obciążeniach związanych z prawami udziałowymi, jest przeprowadzane przed dokonaniem transakcji badanie prawne (na temat celu i przedmiotu badania prawnego zob. I. Zielińska-Barłożek, „Co zrobić, żeby nie kupić kota w worku – czyli o znaczeniu analizy prawnej w projektach transakcyjnych”, Rocznik 2012 kancelarii Wardyński i Wspólnicy). Ponieważ jednak większość dokumentów i informacji o spółce wykorzystywanych w trakcie prawnego due diligence pochodzi od sprzedającego, fakt przeprowadzenia takiego badania nie może być utożsamiany z uzyskaniem przez kupującego pełnej wiedzy na temat spółki. Dlatego też umowa, na podstawie której kupujący nabywa prawa udziałowe, zawiera zwykle oświadczenia i zapewnienia sprzedającego dotyczące stanu (w tym stanu prawnego) spółki. Jest to w interesie kupującego, zwłaszcza gdy badanie prawne miało z różnych względów ograniczony zakres lub w ogóle nie zostało przeprowadzone.
Po drugie, zawarcie w umowie transakcyjnej oświadczeń i zapewnień służy określeniu przesłanek odpowiedzialności sprzedającego względem kupującego, a w szczególności sprecyzowaniu podstaw jego odpowiedzialności za wady (np. w przypadku, gdy sprzedający zapewnił kupującego o braku wad, lub też wady podstępnie zataił) i ułatwieniu postępowania dowodowego poprzez przyznanie pewnych faktów i okoliczności w treści umowy.
Skutki prawne złożenia oraz naruszenia oświadczeń i zapewnień
Trzeba tu podkreślić, że instytucja oświadczeń i zapewnień nie została uregulowana w polskim prawie. Wprawdzie mogą być one stosowane w umowach poddanych temu prawu ze względu na wyrażoną w art. 3531 k.c. zasadę swobody umów, jednak zasadnicze znaczenie dla określenia skutków prawnych, jakie wywołuje złożenie oświadczeń i zapewnień, ma treść stosunku obligacyjnego.
Z praktyki obrotu oraz poglądów wyrażanych w nauce prawa wynika, że skutki złożenia przez sprzedającego oświadczeń i zapewnień mogą być co do zasady dwojakie.
Po pierwsze, mogą być to klauzule, w których sprzedający oświadcza, że pewien określony stan faktyczny (dotyczący spółki lub samych praw udziałowych) istnieje (np. zapewnienie, że przeciwko spółce nie jest prowadzone żadne postępowanie sądowe o wartości przekraczającej określony próg wartościowy). W przypadku naruszenia takich oświadczeń (tj. gdyby w istocie toczyło się przeciwko spółce takie postępowanie) po stronie sprzedającego powstaje obowiązek gwarancyjny do zapłaty kupującemu odpowiedniej kwoty. Obowiązek ten powstaje bez względu na to, czy w wyniku nieprawdziwości oświadczeń kupujący (lub sama spółka) poniósł szkodę.
Co istotne, gdyby w umowie nie zamieszczono takiego zapewnienia, sam fakt późniejszego ujawnienia danej okoliczności (np. toczącego się przeciwko spółce postępowania) nie skutkowałby automatycznym powstaniem odpowiedzialności sprzedającego. Najpierw trzeba by ocenić całokształt okoliczności oraz przesłanki ewentualnej odpowiedzialności sprzedającego, np. na podstawie art. 556 k.c. (rękojmia) lub art. 471 k.c. (szkoda).
Po drugie, omawiane klauzule mogą przewidywać zobowiązanie sprzedającego do dokonania określonych aktów staranności w odniesieniu do okoliczności objętych tymi oświadczeniami i zapewnieniami. W takim przypadku treścią zobowiązania sprzedającego jest dbałość o to, by rzeczywisty stan faktyczny odpowiadał temu wskazanemu w oświadczeniach. Odpowiedzialność składającego oświadczenia będzie miała wówczas charakter odpowiedzialności odszkodowawczej.
Maciej Szewczyk, Grupa Transakcyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy
(Zobacz więcej: I. Zielińska-Barłożek, M. Szewczyk, „Oświadczenia i zapewnienia stron” [w:] M. Barłowski, J. Grykiel, M. Kasiarz, K. Libiszewski, I. Zielińska-Barłożek, „Transakcje przejęć i fuzji”, LexisNexis, Warszawa 2011 r., s. 198)
