Od rekultywacji do remediacji
Aparatura pojęciowa stosowana przez ustawodawcę w celu opisania działań naprawczych związanych z zakończeniem pewnego rodzaju działalności negatywnie wpływającego na środowisko jest bardzo rozbudowana.
Działania naprawcze
Zgodnie z ustawą o zapobieganiu szkodom w środowisku pod pojęciem działań naprawczych rozumie się wszelkie działania, w tym działania ograniczające lub tymczasowe, podejmowane w celu naprawy lub zastąpienia w równoważny sposób elementów przyrodniczych lub ich funkcji, które uległy szkodzie. W szczególności działaniem naprawczym jest oczyszczanie gleby i wody, przywracanie naturalnego ukształtowania terenu, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności i reintrodukcja zniszczonych gatunków, czyli działania prowadzące do usunięcia zagrożenia dla zdrowia ludzi oraz przywracania równowagi przyrodniczej i walorów krajobrazowych na danym terenie. Zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym w postaci rozporządzenia Ministra Środowiska z 4 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów działań naprawczych oraz warunków i sposobu ich prowadzenia (Dz.U. Nr 103, poz. 664), wyróżniamy następujące rodzaje działań naprawczych prowadzonych w przypadku szkody w środowisku w powierzchni ziemi: usunięcie bieżącego lub przyszłego zagrożenia dla zdrowia ludzi i przywrócenie jakości gleb i ziemi do stanu wymaganego standardami.
Rekultywacja
Ustawa Prawo ochrony środowiska, której przepisy stosuje się do szkód w środowisku w powierzchni ziemi wyrządzonych przed 30 kwietnia 2007 r., posługuje się sformułowaniem rekultywacja. Rekultywacja zanieczyszczonej gleby lub ziemi polega na ich przywróceniu do stanu wymaganego standardami jakości, a standardy te zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. Nr 165, poz. 1359).
Pojęcia tego nie należy utożsamiać z rekultywacją gruntów, o której mowa w ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych. W myśl przepisów tego aktu prawnego pojęcie to oznacza nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg. Brak jest zatem odniesienia do standardów jakości gleby lub ziemi.
Jeszcze inaczej rekultywację terenu definiuje ustawa z 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1136). Pod pojęciem tym należy rozumieć zagospodarowanie terenu, w tym oczyszczanie gruntu, na który miał wpływ obiekt unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, w taki sposób, aby przywrócić go do właściwego stanu użytkowego i przyrodniczego, ze szczególnym uwzględnieniem jakości gleby, dzikiej fauny i flory, siedlisk naturalnych, systemów słodkiej wody oraz krajobrazu.
Zupełnie odmienny charakter ma rekultywacja składowiska odpadów, o której mowa w ustawie z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r., poz. 21). Prowadzenie rekultywacji składowiska włączone jest w fazę eksploatacyjną składowiska. Dopiero jego zakończenie jest uznawane za dzień zamknięcia składowiska. Rekultywacja jest integralną procedurą poprzedzającą zamknięcie składowiska i z samej istoty składowiska odpadów nie może być rozumiana jako odtworzenie gleb lub przywrócenie poprzedniego stanu. Rekultywację wykonuje się zgodnie z harmonogramem prac związanych z rekultywacją składowiska odpadów, w sposób zabezpieczający składowisko odpadów przed jego szkodliwym oddziaływaniem na wody powierzchniowe i podziemne oraz na powietrze. Sposób rekultywacji powinien uwzględniać integrację obszaru składowiska odpadów z otaczającym środowiskiem oraz umożliwiać obserwację wpływu składowiska odpadów na środowisko.
Remediacja
Lipcowy tekst projektu nowelizacji Prawa ochrony środowiska wprowadza pojęcie remediacji, rozumianej jako poddanie gleby, ziemi i wód gruntowych działaniom mającym na celu usunięcie lub zmniejszenie ilości, kontrolowanie oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się substancji powodujących ryzyko, tak aby teren zanieczyszczony przestał stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, z uwzględnieniem obecnego i planowanego w przyszłości sposobu użytkowania terenu. Projekt ustawy przewiduje również, że w uzasadnionych przypadkach remediacja może polegać na samooczyszczaniu, jeżeli przynosi ono największe korzyści dla środowiska.
Pojęcie remediacji ma zastąpić pojęcie rekultywacji zastosowane w pozornie uchylonych przepisach ustawy Prawo ochrony środowiska, a zatem nie będzie miało wpływu na stosowanie pojęcia rekultywacja w innych kontekstach, o których mowa w tym artykule.
Należy zwrócić uwagę, że ujęte w projekcie pojęcie remediacji rozszerza jej zastosowanie również w stosunku do wód gruntowych, co stanowi istotne novum. Ponadto wyeliminowano niezwykle problematyczne odniesienie do standardów jakości. Wprawdzie standardy jakości stanowią precyzyjny punkt odniesienia, jednakże w praktyce mogą przesądzać o konieczności poniesienia niewspółmiernych nakładów finansowych w celu zapewnienia glebie lub ziemi bardzo wysokich parametrów jakościowych, niespotykanych na terenach przemysłowych.
Remediacja ma zatem przynieść przede wszystkim efekt środowiskowy – zaprzestanie stwarzania zagrożenia dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska. Ponadto cel ten może zostać osiągnięty przez samooczyszczanie.
Dominik Wałkowski, Zespół Prawa Ochrony Środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy
