Od 1 stycznia 2017 r. transakcje gotówkowe na kwotę ponad 15 tys. zł z sankcjami podatkowymi | Co do zasady

Obecnie limit dla transakcji gotówkowych to 15 tys. euro. Naruszenie tego limitu nie powoduje obecnie sankcji na gruncie prawa podatkowego. Taki stan rzeczy zmieni się już 1 stycznia.

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej („u.s.d.g.”) przedsiębiorca dokonujący lub przyjmujący transakcję, której jednorazowa wartość przekracza 15 000 euro, ma obowiązek dokonywać jej za pośrednictwem rachunku bankowego. Za nieprzestrzeganie tego obowiązku prawo przewiduje określone konsekwencje, wskazane przede wszystkim w ustawie z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe i ustawie z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Naruszenie przepisu art. 22 u.s.d.g. nie powoduje natomiast powstania po stronie przedsiębiorcy sankcji na gruncie prawa podatkowego. Podatnik dokonujący transakcji gotówkowej z naruszeniem limitu wynikającego z u.s.d.g. pozbawiony jest jedynie prawa do otrzymania zwrotu różnicy podatku VAT w skróconym dwudziestopięciodniowym terminie¹.

1 stycznia 2017 r. wchodzi jednak w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o swobodzie działalności gospodarczej („ustawa zmieniająca”).

Na jej mocy od dnia 1 stycznia 2017 r. zmieni się wysokość limitu określonego w art. 22 u.s.d.g. Zgodnie z nową regulacją każda jednorazowa transakcja przekraczająca 15 000 złotych musi zostać dokonana za pośrednictwem rachunku płatniczego. Niewypełnienie dyspozycji tego przepisu będzie skutkowało powstaniem po stronie przedsiębiorcy określonych konsekwencji podatkowych.

Sankcje podatkowe

Wraz z nowelizacją art. 22 u.s.d.g. ustawodawca zdecydował się wprowadzić do systemu prawnego sankcje o charakterze ekonomicznym, które zostaną zastosowane wobec przedsiębiorców naruszających wskazany przepis. Zgodnie bowiem z ustawą zmieniającą podatnicy dokonujący transakcji, których wartość przekracza 15 000 zł, z pominięciem pośrednictwa rachunku płatniczego, pozbawieni zostaną możliwości zaliczenia tych wydatków do kosztów uzyskania przychodów. Powyższa zmiana dotyczyć będzie zarówno przedsiębiorców będących podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych, jak i podatku dochodowego od osób prawnych.

Jeśli przedsiębiorca, wbrew zakazowi, zaliczy taką transakcję do kosztów, będzie on zobowiązany albo do zmniejszenia kosztów uzyskania przychodów, albo do zwiększenia przychodów (w przypadku braku możliwości zmniejszenia kosztów uzyskania przychodów) o tę kwotę.

Zgodnie z ustawą zmieniającą powyższe ograniczenia będą miały zastosowanie również w przypadku nabycia lub wytworzenia przez podatnika środków trwałych albo nabycia wartości niematerialnych i prawnych. Wobec powyższego wszystkie wydatki dokonane przez podatników z naruszeniem art. 22 u.s.d.g. skutkować będą powstaniem niniejszej sankcji podatkowej.

Należy także nadmienić, że zgodnie z art. 1 ustawy zmieniającej nawet likwidacja działalności gospodarczej albo zmiana formy opodatkowania nie pomoże podatnikowi uniknąć sankcji.

Sankcje karne i karnoskarbowe

Dokonywanie wysokich płatności z pominięciem instytucji bankowych może wiązać się także z sankcjami karnymi i karnoskarbowymi.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy może powstać na gruncie Prawa dewizowego, którego art. 25 ust. 1 nakłada na rezydentów i nierezydentów obowiązek dokonywania przekazów pieniężnych za granicę oraz rozliczeń w kraju związanych z obrotem dewizowym za pośrednictwem uprawnionych podmiotów (np.: banków, instytucji płatniczych, itp.), jeżeli kwota przekazu lub rozliczenia przekracza równowartość 15 000 euro. Przedsiębiorca, który naruszy powyższy obowiązek, może zostać ukarany karą grzywny do 480 stawek dziennych.

Ustawa zmieniająca nie wprowadza zmian w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Utrzymany zatem będzie obowiązek rejestrowania przez przedsiębiorców wszelkich transakcji o wartości równej lub przekraczającej równowartość 15 000 euro, które zostały dokonane z pominięciem pośrednictwa rachunku bankowego. Należy ponadto wskazać, że na przedsiębiorcach tych spoczywa szereg dalszych obowiązków, których niedopełnienie może skutkować powstaniem po ich stronie odpowiedzialności karnej.

„Jednorazowa wartość transakcji”

Pojęcie „jednorazowej wartości transakcji” pojawia się w art. 22 ust. 1 pkt 2 u.s.d.g. zarówno w jego obecnym brzmieniu, jak i w brzmieniu zmodyfikowanym ustawą zmieniającą. Pojęcie to nie ma swojej definicji legalnej. Tymczasem ustalenie, czym w rzeczywistości jest „jednorazowa wartość transakcji”, pozostaje kluczowe dla ustalenia, czy płatności za daną transakcję można dokonać tylko bezgotówkowo.

Pomocna dla przedsiębiorcy może okazać się analiza orzecznictwa sądów administracyjnych, w którym pojęcie to było niejednokrotnie przedmiotem sporu pomiędzy przedsiębiorcami a organami państwowymi.

Reasumując, przedsiębiorca każdorazowo musi samodzielnie rozstrzygać, jaki charakter ma dokonywana transakcja, i od tego uzależniać formę płatności. Należy jednak wskazać, że powinien on zachować ostrożność w przypadku dokonywania jednorazowych transakcji zakupu, których globalna kwota przewyższa limit przewidziany we wskazanych wyżej ustawach.

Podsumowanie

Niniejsze rozważania prowadzą do wniosku, że zmiany wprowadzane w art. 22 u.s.d.g. mogą powodować daleko idące konsekwencje dla przedsiębiorców rozliczających transakcje w formie gotówkowej, niosąc za sobą skutki na gruncie prawa podatkowego.

Świadomość znacznie obniżonego limitu kwotowego dla transakcji gotówkowych, a także wykładni pojęcia „jednorazowej wartości transakcji”, pomoże uchronić przed potencjalnymi niedogodnościami wiążącymi się z możliwym postępowaniem podatkowym lub nawet karnym oraz ewentualnymi sankcjami. Niezależnie od powyższego należy pamiętać o niezmienionym obowiązku rejestracji transakcji o wartości równej lub przekraczającej równowartość 15 000 euro.

Mateusz Jopek, praktyka podatkowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Jakub Znamierowski, Maria Kozłowska, praktyka karna kancelarii Wardyński i Wspólnicy