O dopuszczalności tzw. dowodów nielegalnych w postępowaniu karnym
Obecna procedura karna umożliwia w szerokim zakresie wykorzystywanie w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego wypełniającego znamiona przestępstwa.
Kolejne nowelizacje Kodeksu postępowania karnego (dalej „k.p.k.”) uchwalone w latach 2013-2016 r. wywarły niebagatelny wpływ na kwestię wykorzystywania w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynów zabronionych wypełniających znamiona przestępstwa.
Przepisem regulującym wspomnianą kwestię jest przede wszystkim art. 168a k.p.k., wprowadzony ustawą z dnia 27 września o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw1 (dalej „nowela wrześniowa). Przepis ten został istotnie zmieniony ustawą z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw2 (dalej „nowela marcowa”), która weszła w życie 15 kwietnia 2016 r.
Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 168a k.p.k. dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 Kodeksu karnego (dalej „k.k.”), chyba że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku: zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności.
W literaturze wskazuje się, że przepis w ujęciu nadanym mu nowelą marcową zezwala co do zasady na wprowadzenie do procesu karnego dowodu, który został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego3.
Ustawodawca wyłączył możliwość uznania dowodu za dopuszczalny jedynie w stosunku do wąskiej kategorii przypadków, tj. jeśli dowód uzyskano w wyniku zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności, lub gdy dowód uzyskano w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych4.
Oznacza to znaczne rozszerzenie możliwości wykorzystywania w postępowaniu karnym dowodów zdobytych w sposób niezgodny z prawem. Możliwość ich wykorzystania jawi się jako tym większa, gdy zestawi się obecne brzmienie przepisu z tym obowiązującym do 14 kwietnia 2016 r., a nadanym art. 168a k.p.k. mocą noweli wrześniowej. Wówczas regulacja ta przesądzała bowiem o niedopuszczalności przeprowadzenia i wykorzystania dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 k.k.
Do procedury karnej wprowadzono więc szeroką możliwość wykorzystania dowodów pozyskanych w sposób niezgodny z prawem, w tym np. w niektórych przypadkach ich zdobycia w wyniku przeprowadzonego z naruszeniem procedury zatrzymania rzeczy, przeszukania lub w wyniku groźby karalnej. Ponieważ art. 168a k.p.k. w obecnym kształcie obowiązuje od niedawna, orzecznictwo, w którym dokonano jego wykładni, jest dość ubogie. Wskazano w nim już jednak na dopuszczalność dowodu z nagrania innych osób pochodzącego z czynu będącego czynem zabronionym w rozumieniu art. 1 § 1 k.k.5
Należy zwrócić uwagę, że ewentualne naruszenie przepisu art. 168a k.p.k. może być podnoszone w środku odwoławczym. Podstawę tegoż stanowi art. 438 pkt 2 k.p.k.6, który przesądza o możliwości zarzucenia obrazy przepisu postępowania, jeśli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia.
Niezależnie od powyższych rozważań warto wspomnieć, że art. 168a k.p.k. budzi poważne wątpliwości co do jego zgodności z Konstytucją RP oraz ratyfikowanymi przez Polskę umowami międzynarodowymi. Pismem z 6 maja 2016 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o stwierdzenie niezgodności wzmiankowanej regulacji z szeregiem przepisów ustawy zasadniczej oraz Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Z dużym prawdopodobieństwem weryfikacja wzmiankowanego przepisu pod kątem jego zgodności z aktami normatywnymi wyższego rzędu przesądzi zatem o jego ewentualnym funkcjonowaniu w porządku prawnym Rzeczypospolitej.
Jakub Znamierowski, praktyka karna kancelarii Wardyński i Wspólnicy
1 Dz.U. 2013, poz. 1247.
2 Dz.U. 2016, poz. 437.
3 S. Brzozowski, Dopuszczalność dowodu w kontekście regulacji art. 168a k.p.k., Przegląd Sądowy 2016, nr 10, Lex.
4 Zob. A. Sakowicz, [w:] A. Sakowicz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, 2016, Legalis; por. D. Gruszecka, [w:] J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, 2016, Legalis; M. Kurowski, [w:] D. Świecki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz do zmian 2016, Lex.
5 Wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z 2 sierpnia 2016 r., VI Ka 445/16, Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych, https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/art.$0020168a$0020k.p.k./151515000003006_VI_Ka_000445_2016_Uz_2016-08-02_001 [dostęp dnia 27.10.2016 r.].
6 S. Brzozowski, op. cit.
