Nowy system opłat za korzystanie z usług wodnych | Co do zasady

Istotne zmiany w zakresie opłat za korzystanie z usług wodnych są najszerzej dyskutowaną nowością wprowadzoną przez nowe Prawo wodne. Od 1 stycznia 2018 r. przedsiębiorcy będą uiszczać te opłaty na zupełnie nowych zasadach.

Obecnie przedsiębiorcy, który dokonują poboru wód lub też wprowadzają ścieki do wód lub do ziemi, mają obowiązek uiszczać opłaty za korzystanie ze środowiska stosownie do regulacji ustawy Prawo ochrony środowiska. Muszą oni samodzielnie obliczyć wysokość opłaty i wnieść ją na rachunek bankowy odpowiedniego urzędu marszałkowskiego do 31 marca każdego roku. Od 1 stycznia 2018 r. opłaty związane z takim korzystaniem z wód będą pobierane na podstawie nowych regulacji.

Zasady ogólne

Opłaty za usługi wodne stanowić będą podstawowy instrument ekonomiczny służący gospodarowaniu wodami. Podobnie jak dotychczas, obowiązek uiszczenia opłat będzie dotyczył przedsiębiorców, którzy dokonują poboru wód powierzchniowych lub podziemnych, a także wprowadzają ścieki do wód lub do ziemi. Działania te zostały bowiem zaliczone do tzw. „usług wodnych”. Obowiązek ten obejmować będzie również odprowadzanie do wód wód opadowych lub roztopowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast, a także gospodarowanie wodami w związku z chowem lub hodowlą ryb i innych organizmów wodnych.

W tym opracowaniu skupimy się na opłatach za pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, gdyż z taką działalnością przedsiębiorcy najczęściej będą mieli do czynienia.

Opłata za korzystanie z usług wodnych składać się będzie z dwóch części: opłaty stałej oraz opłaty zmiennej. Wysokość tych opłat będzie ustalana przez Wody Polskie w formie informacji – przedsiębiorcy nie będą już musieli obliczać jej samodzielnie. Także uiszczenie opłaty zostało określone inaczej niż w przypadku dotychczasowych opłat za korzystanie ze środowiska – zarówno opłatę stałą, jak i opłatę zmienną będzie się wnosić w czterech kwartalnych ratach na rachunek bankowy Wód Polskich.

Wysokość opłat

Ustalenie wysokości opłaty nie będzie łatwe. Decydować o tym będzie wiele czynników. Różnie bowiem obliczać się będzie opłatę stałą i opłatę zmienną, a dodatkowo zasady te będą zróżnicowane w zależności od rodzaju usług wodnych.

Przykładowo opłata za pobór wód składać się będzie z opłaty stałej i opłaty zmiennej uzależnionej od ilości wód pobranych. Wysokość opłaty będzie zależeć odpowiednio od ilości pobranej wody oraz od tego, czy pobrano wodę powierzchniową czy wodę podziemną, przeznaczenia wody, jej średniego niskiego przepływu z wielolecia (SNQ), przy czym wielolecie obejmuje co najmniej 20 lat hydrologicznych, oraz dostępnych zasobów wód podziemnych.

Natomiast opłaty za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi składać się będą z opłaty stałej oraz opłaty zmiennej zależnej od ilości i jakości ścieków wprowadzanych w ramach pozwolenia wodnoprawnego albo pozwolenia zintegrowanego. Zasadniczo zatem wysokość tych opłat uzależniona będzie od rodzaju substancji zawartych w ściekach i ich ilości, a także rodzaju ścieków.

Opłata stała będzie uzależniona od maksymalnej ilości wody, która może być pobrana na podstawie pozwolenia, albo od maksymalnej ilości ścieków, które mogą być odprowadzone na podstawie pozwolenia. A zatem o tym, jaka będzie jej wysokość, decydować będą maksymalne wartości określone w pozwoleniach, a nie rzeczywista ilość pobranej wody lub odprowadzonych ścieków. Obciążeniu przedsiębiorców za faktyczne korzystanie z usług wodnych służyć będą opłaty zmienne. Będą one uzależnione m.in. od rzeczywistego poboru wód lub odprowadzania ścieków i ustalane na podstawie odczytu wskazań przyrządów pomiarowych.

Ustawa wskazuje jedynie maksymalne stawki poszczególnych opłat. Jednostkowe stawki opłat za usługi wodne zostaną określone w rozporządzeniu Rady Ministrów. Stawki te mogą być różnicowane w zależności od rodzaju substancji w ściekach i temperatury ścieków, rodzaju ścieków, jakości i rodzaju pobranej wody oraz jej przeznaczenia, a także od części obszaru państwa, w której korzystanie z usług wodnych ma miejsce.

Warto przypomnieć, że we wcześniejszych projektach stawki te różnicowano ze względu na rodzaj działalności, do której pobrane wody mają zostać wykorzystane. Propozycja ta spotkała się ze szczególnym sprzeciwem przedsiębiorców z branży spożywczej, którzy mieli płacić za pobór wód kilka razy więcej niż działający w innych sektorach gospodarki. Obecnie maksymalne stawki opłat zostały określone co do zasady na jednolitym poziomie dla wszystkich wyszczególnionych w ustawie celów poboru wód.

Sposób wymierzenia opłat i kwestionowania ich wysokości

Wysokość opłaty stałej ustalana będzie przez Wody Polskie w formie tzw. informacji rocznej. Informacja ta zawierać będzie także wyjaśnienie sposobu obliczenia opłaty. Opłatę stałą w czterech ratach będzie trzeba uiścić nie później niż do końca miesiąca po upływie danego kwartału. Jeśli natomiast przedsiębiorca nie wniesie opłaty w tym terminie, Wody Polskie będą miały obowiązek wydać decyzję określającą opłatę stałą.

Wysokość opłaty zmiennej będzie określana przez Wody Polskie co kwartał na podstawie odczytu wskazań urządzeń pomiarowych. Odczytu będą dokonywać pracownicy Wód Polskich. Wysokość należnej opłaty określona zostanie w formie tzw. informacji, która również zawierać będzie sposób jej obliczenia. Tak ustaloną kwotę podmiot korzystający z usług wodnych będzie obowiązany wnieść na rachunek Wód Polskich w ciągu 14 dni od otrzymania informacji. Również i w tym przypadku brak uiszczenia opłaty uprawniać będzie Wody Polskie do wydania decyzji administracyjnej ustalającej wysokość należnej opłaty.

Przedsiębiorca, który nie zgadza się z wysokością opłaty określonej przez Wody Polskie, może w ciągu 14 dni od otrzymania informacji rocznej czy informacji złożyć reklamację. Jeśli reklamacja zostanie rozpatrzona pozytywnie, Wody Polskie przygotują nową informację, wskazując w niej zarówno należną do zapłaty kwotę, jak i sposób jej obliczenia. Jeśli jednak organy nie zgodzą się ze stanowiskiem składającego reklamację, wydadzą decyzję administracyjną określającą wysokość opłaty za korzystanie z usług wodnych. Podmiot niezadowolony z decyzji będzie mógł wnieść na nią skargę do sądu administracyjnego. Zarówno złożenie reklamacji, jak i wniesienie skargi do sądu nie będzie wstrzymywało konieczności uiszczenia opłaty w wysokości wskazanej w informacji lub decyzji.

Prawo wodne stanowi, że reklamacja przysługuje raz w okresie rozliczeniowym. Przepis ten budzi wątpliwości – trudno bowiem jednoznacznie określić, czy ograniczenie liczby reklamacji dotyczy przedsiębiorcy, rodzaju działalności związanej z obowiązkiem uiszczania opłat czy jedynie rodzaju konkretnej opłaty. Wydaje się, że zamiarem ustawodawcy było ograniczenie liczby możliwych do złożenia reklamacji w odniesieniu do konkretnego rodzaju opłaty – przykładowo opłaty stałej za pobór wód podziemnych do danego celu.

Obowiązek stosowania urządzeń pomiarowych

Przedsiębiorcy korzystający z usług wodnych będą mieli również obowiązek posiadania urządzeń pomiarowych. Co istotne, podmioty takie będą musiały zapewnić nie tylko odrębny pomiar pobieranych wód podziemnych i powierzchniowych, lecz również osobny pomiar wód używanych do różnych celów. Warto jednak podkreślić, że zgodnie z Prawem wodnym to Wody Polskie mają zapewnić, by przedsiębiorcy zostali wyposażeni w odpowiednie urządzenia. Nadto koszty z tym związane pokryte zostaną ze środków zgromadzonych przez Wody Polskie.

Wydaje się, że właśnie dlatego obowiązek stosowania takich urządzeń powstanie dopiero z dniem 31 grudnia 2020 r. Do tego czasu ustalenie wysokości opłaty za usługi wodne następować będzie na podstawie określonego w pozwoleniu celu i zakresu korzystania z wód, pomiarów dokonywanych przez organy administracji w ramach kontroli gospodarowania wodami lub ustaleń z przeglądów pozwoleń wodnoprawnych oraz pomiarów dokonywanych przez organy administracji w ramach kontroli pozwoleń zintegrowanych.

Kontrowersje wokół nowego systemu opłat

Szeroko komentowaną zmianą wprowadzoną przez nową ustawę jest usunięcie zwolnień z obowiązku ponoszenia opłat za pobór wód. Ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje bowiem zwolnienia z konieczności ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska dla przedsiębiorców, którzy dokonują poboru wód do określonych celów. Opłat takich nie uiszczają przykładowo przedsiębiorcy pobierający wodę na potrzeby energetyki wodnej i funkcjonowania pomp cieplnych (jeśli dokonują zwrotu takiej samej ilości wody co najmniej nie gorszej jakości), nawadniania wodami powierzchniowymi użytków rolnych i gruntów leśnych czy też te podmioty, które pobierają wodę pochodzącą z odwodnienia gruntów, obiektów lub wykopów budowlanych i zakładów górniczych. Nowe Prawo wodne nie tylko uchyla przywołany wyżej przepis, lecz również nie zawiera podobnego zwolnienia. Ustawa utrzymuje jedynie pewne wyjątki od obowiązku ponoszenia opłat za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi.

Podsumowanie

Wprowadzenie nowego systemu opłat to zmiana, którą bez wątpienia najbardziej odczują przedsiębiorcy. Mimo że nie będą musieli samodzielnie obliczać wysokości należnych opłat, a urządzenia pomiarowe zostaną im dostarczone na koszt Wód Polskich, wejście w życie nowego Prawa wodnego wiązać się będzie dla nich z koniecznością analizy dotychczasowego zakresu korzystania z wód.

Kwestią wymagającą szczególnego rozważenia jest możliwość modyfikacji uzyskanych pozwoleń wodnoprawnych i pozwoleń zintegrowanych. Wysokość opłat za korzystanie z usług wodnych zależy bowiem m.in. od ilości wody możliwej do pobrania na podstawie takich pozwoleń oraz ilości ścieków, które przedsiębiorca może zgodnie z uzyskanymi decyzjami wprowadzić do wód lub do ziemi. Korzystający z usług wodnych muszą mieć jednak na uwadze, że naruszenie pozwoleń wodnoprawnych polegające na poborze większej ilości wody i wprowadzeniu większej ilości ścieków niż wynika to z pozwoleń wiązać się będzie z nałożeniem opłat podwyższonych.

Nowy system opłat będzie też szczególnym obciążeniem dla urzędników. Dotychczasowe rozliczenia roczne oparte na zasadzie samodzielnego wyliczenia opłaty zostaną bowiem zastąpione skomplikowanym systemem podwójnych opłat, których uiszczanie będzie następować w okresach kwartalnych. Ponieważ ustawodawca w wielu przypadkach przewidział wydawanie zaskarżalnych decyzji administracyjnych, które muszą zostać poprzedzone przeprowadzeniem postępowania administracyjnego, obciążenia dla aparatu urzędniczego będą znaczne.

Martyna Robakowska, Dominik Wałkowski, adwokat, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy