Nowelizacja polskiej ustawy sankcyjnej: kluczowe zmiany i nowe obowiązki | Co do zasady

26 lutego 2025 r. wejdzie w życie ustawa nowelizująca polską ustawę sankcyjną. Wprowadza ona istotne zmiany mające usprawnić egzekwowanie sankcji w Polsce. Z drugiej strony przedsiębiorcy mogą stanąć przed nowymi wyzwaniami związanymi z przestrzeganiem przepisów. Omawiamy kluczowe punkty nowelizacji.

Odpowiedzialność karna za naruszenie sankcji

Uwzględniając zmiany wprowadzone kolejnymi pakietami sankcji unijnych, rozszerzono katalog środków ograniczających, których naruszenie skutkować będzie odpowiedzialnością karną. Nowelizacja nie obejmuje automatycznie przyszłych środków ograniczających, co oznacza konieczność kolejnych zmian legislacyjnych w przypadku wprowadzenia nowych pakietów sankcji.

Wprowadzono również typ uprzywilejowany przestępstwa „o mniejszej wadze”, przewidując kary od 3 miesięcy do 5 lat za naruszenia sankcji sektorowych przy zmniejszonej społecznej szkodliwości czynu.

Wydłużenie okresu zarządu przymusowego

Okres obowiązywania zarządu przymusowego nad podmiotami objętymi sankcjami został wydłużony z 24 do 36 miesięcy. Dzięki temu zarządca będzie miał więcej czasu na realizację celu, jakim jest zbycie objętych zarządem środków finansowych i zasobów gospodarczych.

Nowe obowiązki dla przedsiębiorców

Nowelizacja wprowadza szczególne obowiązki dla firm zajmujących się eksportem towarów objętych sankcjami do krajów trzecich. Kluczowe zmiany obejmują:

Obowiązek dodatkowych oświadczeń

Eksporterzy muszą dołączać do zgłoszeń celnych oświadczenia zawierające:

• potwierdzenie, że tranzyt przez Rosję lub Białoruś jest tylko częścią trasy, a jej początek i koniec znajdują się poza tymi krajami,
• deklarację, że towary nie będą odsprzedawane, przetwarzane ani składowane na terytorium Rosji lub Białorusi,
• informację o użytkowniku końcowym i miejscu docelowym, które nie może znajdować się w Rosji ani na Białorusi.

Oświadczenia muszą zawierać klauzulę o świadomości odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych danych.

Dodatkowe wymogi dokumentacyjne

W terminie 45 dni od opuszczenia przez towary obszaru celnego UE eksporter musi przedłożyć dowód odprawy celnej z kraju przeznaczenia. Jeśli nie spełni tego obowiązku, grozi mu kara pieniężna do 500 000 PLN oraz możliwość zajęcia towarów przez Krajową Administrację Skarbową.

Wysokie ryzyko obejścia sankcji

Jeśli analiza ryzyka dokonana przez organ Krajowej Administracji Skarbowej wskazuje na wysokie ryzyko obejścia środków ograniczających Unii Europejskiej przeciwko Rosji lub Białorusi przez:

• wywóz towarów do państw, co do których istnieje ryzyko, że biorą udział w obchodzeniu środków ograniczających,
• przewóz w procedurze tranzytu przez terytorium Federacji Rosyjskiej lub Białorusi,

organy celno-skarbowe mogą żądać dodatkowych dokumentów, takich jak oświadczenie producenta potwierdzające, że podjął działania w celu określenia, czy towary będą używane przez użytkowników końcowych w sposób zgodny z warunkami przewidzianymi w przepisach Unii Europejskiej, i może te działania udokumentować.

Wnioski

Nowelizacja polskiej ustawy sankcyjnej odpowiada na rosnące wyzwania związane z egzekwowaniem sankcji. Projektowane zmiany wpisują się w trend wzmacniania mechanizmów należytej staranności w przeciwdziałaniu obchodzeniu sankcji, co znajduje odzwierciedlenie w kolejnych pakietach sankcyjnych. O ile jednak każdą inicjatywę krajowego ustawodawcy zwiększającą szczelność nałożonych sankcji należy ocenić pozytywnie, przyjęty projekt budzi wątpliwości na kilku poziomach.

Po pierwsze, jeśli Krajowa Administracja Skarbowa zidentyfikuje podwyższone ryzyko, przedsiębiorcy mogą zostać zobowiązani do przedstawienia dodatkowych oświadczeń dotyczących łańcucha dostaw. Uzyskanie takich dokumentów może być szczególnie trudne, jeśli nie utrzymują oni bezpośrednich relacji handlowych z producentem. Oznacza to, że dystrybutorzy dokonujący wywozu do państw wysokiego ryzyka powinni rozważyć uzyskanie takiego oświadczenia już na etapie nawiązywania relacji handlowej – zarówno z producentem, jak i z innym podmiotem posiadającym bezpośrednią relację handlową z producentem. Brak bezpośredniego dostępu do informacji może więc znacząco utrudnić wypełnienie nałożonych na przedsiębiorców obowiązków, co stawia pod znakiem zapytania skuteczność proponowanych rozwiązań.

Po drugie, nie skorzystano z szansy, aby jedną nowelizacją naprawić błędy pierwotnego tekstu ustawy, który wymaga nowelizacji każdorazowo po wprowadzeniu nowego pakietu sankcji. Prowadzi to do sytuacji, w których szereg pakietów sankcyjnych UE nie jest obecnie skutecznie egzekwowany na gruncie polskich przepisów. W konsekwencji Polska pozostaje w tyle w zakresie implementacji unijnych regulacji, co może osłabiać efektywność sankcji na poziomie krajowym i tworzyć niepewność prawną dla przedsiębiorców.

Po trzecie, nowelizacja nie wyczerpuje postulatów dyrektywy (UE) 2024/1226, harmonizującej kryminalizację naruszeń środków ograniczających UE (o dyrektywie pisaliśmy w publikacji „Odpowiedzialność prawna za nieprzestrzeganie sankcji”). Państwa członkowskie mają czas do 20 maja 2025 r. na transponowanie założeń tej dyrektywy do prawa krajowego. W praktyce oznacza to konieczność dalszych zmian legislacyjnych, które mogą wprowadzić bardziej rygorystyczne regulacje oraz sankcje za obchodzenie środków ograniczających. Dla przedsiębiorców kluczowe będzie śledzenie nadchodzących zmian, ponieważ mogą one wpłynąć na ich obowiązki w zakresie compliance oraz zakres odpowiedzialności karnej za naruszenia sankcji.

Anna Olejniczak-Michalska, radczyni prawna, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy