Nowe zasady rozliczeń na rynku kapitałowym | Co do zasady

W dniu 28 czerwca 2012 roku uchwalona została nowelizacja ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Jej głównym celem jest przygotowanie polskiego rynku kapitałowego na wejście w życie przygotowywanego rozporządzenia EMIR.

Rozporządzenie EMIR¹ wprowadzi zmiany w zakresie sposobu rozliczania transakcji instrumentami finansowymi. Zmiany te mają przede wszystkim wzmocnić bezpieczeństwo transakcji OTC, tzn. transakcji na instrumentach finansowych dokonywanych poza zorganizowanymi systemami obrotu, takimi jak giełda. Dotychczas transakcje OTC były rozliczane bezpośrednio pomiędzy stronami. Po zawarciu umowy sprzedaży sprzedający był odpowiedzialny wobec kupującego za dostarczenie instrumentu finansowego, a kupujący za zapłatę ceny kupna instrumentu. Po wejściu w życie rozporządzenia większość takich transakcji ma być rozliczana przez izby rozliczeniowe, działające jako partner centralny (central counterparty). Istota działania partnera centralnego polega na tym, że po przyjęciu transakcji do rozliczenia wstępuje on w prawa stron transakcji, tj. odpowiada wobec sprzedającego za wypełnienie obowiązków kupującego (zapłata ceny kupna), a wobec kupującego za obowiązki sprzedającego (przeniesienie sprzedanych instrumentów finansowych na rachunek instrumentów finansowych kupującego).

Izba rozliczeniowa ma być bezpieczniejszym kontrahentem między innymi ze względu na utrzymywanie funduszu zapewniającego prawidłowe rozliczenie transakcji w przypadku niewypłacalności jej uczestnika. Fundusz działa jako fundusz wzajemnego gwarantowania, a wysokość wpłat uczestników funduszu jest uzależniona od ryzyka, jakie niosą ze sobą zawierane przez nich transakcje.

Nowością ma być też wprowadzenie obowiązku raportowania o dokonanych transakcjach OTC na instrumentach pochodnych i przechowywania tych informacji przez izby rozliczeniowe (tzw. repozytorium transakcji).

Uchwalona niedawno zmiana ustawy o obrocie instrumentami finansowymi ma umożliwić działanie KDPW CCP (izba rozliczeniowa funkcjonująca w Polsce) jako partnera centralnego. Zgodnie z nowelizacją regulamin izby rozliczeniowej będzie określać rodzaje transakcji podlegające rozliczeniu z udziałem partnera centralnego na wyżej opisanej zasadzie (tzw. nowacja rozliczeniowa). Później kwestia ta będzie zdeterminowana przede wszystkim przez EMIR.

Wprowadzenie nowacji rozliczeniowej może wpłynąć także pozytywnie na obrót na giełdzie. Zgodnie z obecnie obowiązującym prawem zawarcie samej umowy sprzedaży akcji na giełdzie nie skutkuje automatycznym przeniesieniem praw z akcji na kupującego. Do przeniesienia potrzebne jest jeszcze zapisanie sprzedanych akcji na rachunku papierów wartościowych kupującego. Wykonanie zaś tych czynności należy nie do stron transakcji, ale do podmiotów prowadzących system depozytowo-rozliczeniowy dla transakcji dokonywanych na Giełdzie Papierów Wartościowych, tj. KDPW S.A. i KDPW CCP S.A. Rozwiązanie to powodowało pewne utrudnienie w zakresie dochodzenia roszczeń pomiędzy stronami umów sprzedaży na giełdzie. Skoro bowiem sprzedający nie miał możliwości przeniesienia akcji na kupującego, kupujący nie mógł wystąpić z roszczeniem do sprzedającego o wydanie przedmiotu sprzedaży. Nowe przepisy „rozjaśnią” pozycję stron transakcji, uporządkują zakres ich obowiązków, a co za tym idzie zakres ewentualnych roszczeń.

Warto jednak pamiętać, że odpowiedzialność izby rozliczeniowej wstępującej w prawa stron transakcji nie będzie absolutna. Jej regulamin ma określać zakres odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań przy rozliczaniu transakcji. Izba rozliczeniowa będzie też uprawniona do pomniejszania świadczenia rozliczeniowego o świadczenie tego samego rodzaju należne z tytułu uczestnictwa strony transakcji w systemie gwarantującym prawidłowe rozliczanie.

Danuta Pajewska, Jakub Koziński, Zespół Rynków Kapitałowych i Instytucji Finansowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy