Nowe Prawo wodne – rewolucja w gospodarowaniu wodami | Co do zasady

Sejm uchwalił jedną z najbardziej wyczekiwanych ustaw z zakresu ochrony środowiska – Prawo wodne. Ten liczący ponad 570 artykułów akt prawny wejdzie w życie 1 stycznia 2018 r. i istotnie zmieni dotychczasowe zasady gospodarowania wodami.

Kilkuletnie prace nad reformą Prawa wodnego miały na celu przede wszystkim pełną implementację Ramowej Dyrektywy Wodnej (dyrektywa 2000/60/WE ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej). Publikowane w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy kolejne projekty ustawy wzbudzały liczne kontrowersje i budziły niepokój osób fizycznych, przedsiębiorców i organów administracji. Zmiany wynikające z nowych przepisów są tak obszerne i kompleksowe, że jedno z najbliższych wydań Co do zasady zostanie im w całości poświęcone. W niniejszym artykule zasygnalizujemy jedynie najważniejsze z rozwiązań wprowadzonych przez nowe Prawo wodne.

Nowy superurząd – Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie

Od 1 stycznia 2018 r. najważniejszą instytucją w zakresie gospodarowania wodami będzie Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie (dalej: Wody Polskie). Ta nowo utworzona państwowa osoba prawna będzie nie tylko wykonywać znaczną część uprawnień właścicielskich przysługujących Skarbowi Państwa, ale również władczo rozstrzygać sprawy administracyjne. Pracami tego urzędu będzie kierował prezes Wód Polskich, wybierany przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej (obecnie: Minister Środowiska).

To do właściwych organów Wód Polskich należeć będzie m.in. wydawanie pozwoleń i tzw. ocen wodnoprawnych, a ponadto przeprowadzanie kontroli prawidłowości gospodarowania wodami, a także prowadzenie Hydroportalu, który zastąpi kataster wodny.

Znaczącemu ograniczeniu w zakresie gospodarowania wodami ulegną kompetencje organów jednostek samorządu terytorialnego, w szczególności starostów. Istotną rolę odgrywać będzie Minister Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, który zyska spore kompetencje w sprawach dotyczących śródlądowych dróg wodnych o szczególnym znaczeniu transportowym.

Prawo pierwokupu w przypadku transakcji obejmujących grunty pokryte śródlądowymi wodami stojącymi

Jednym z najistotniejszych dla praktyki obrotu rozwiązań wprowadzonych przez Prawo wodne jest ustanowienie ustawowego prawa pierwokupu Skarbu Państwa w odniesieniu do wszelkich gruntów pod śródlądowymi wodami stojącymi, niezależnie od powierzchni takich wód czy samego gruntu. Tym samym każda transakcja sprzedaży nieruchomości, na której znajdują się śródlądowe wody stojące, będzie mogła dojść do skutku, jeśli reprezentujący Skarb Państwa starosta nie skorzysta z prawa pierwokupu. Organ ten będzie miał miesiąc na złożenie oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, a termin ten liczony będzie od otrzymania zawiadomienia o zawartej umowie zobowiązującej.

Wodami stojącymi w rozumieniu Prawo wodnego są wody śródlądowe w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi śródlądowymi wodami płynącymi.

Nowa ustawa nie określa skutków zbycia nieruchomości bez zawiadomienia Skarbu Państwa. W tym zakresie znajdą więc zastosowanie ogólne regulacje Kodeksu cywilnego. A zatem zbycie nieruchomości pokrytej śródlądowymi wodami stojącymi bez zawiadomienia właściwego starosty będzie bezwzględnie nieważne.

W praktyce pojawią się zapewne wątpliwości, czy w danym stanie faktycznym mamy do czynienia z gruntem pod śródlądowymi wodami stojącymi. Aby wyeliminować niejasności interpretacyjne, w nowych przepisach przewidziano procedurę ustalenia charakteru wód. Ze stosownym wnioskiem wystąpić może właściciel gruntu przyległego do wód. Warto jednak zwrócić uwagę, że wniosek ten ma zawierać dość skomplikowane dane, takie jak opis elementów hydromorfologicznych wód czy analiza historyczna przynależności tych wód do publicznych śródlądowych wód powierzchniowych. Nadto obligatoryjnym załącznikiem do wniosku są mapy sytuacyjno-wysokościowe obrazujące przebieg wód od ujścia do źródeł.  Decyzję ustalającą charakter wód wydawać będzie Minister Środowiska.

Ocena wodnoprawna jako nowy wymóg poprzedzający realizację niektórych inwestycji

Uzyskanie oceny wodnoprawnej będzie wymagane przed realizacją przedsięwzięć, które mogą wpłynąć na osiągnięcie celów środowiskowych w zakresie m.in. korzystania z usług wodnych czy wykonywania urządzeń wodnych. Szczegółowy katalog takich inwestycji i działań zostanie określony w rozporządzeniu.

Jeśli z analizy przedłożonej przez inwestora dokumentacji będzie wynikało, że planowane przedsięwzięcie wpłynie niekorzystnie na osiągnięcie celów środowiskowych, inwestycja będzie mogła zostać zrealizowana tylko jeśli wnioskodawca wykaże, że spełnione zostały warunki umożliwiające nieosiągnięcie dobrego stanu ekologicznego lub potencjału ekologicznego wód czy też niezapobieżenie pogorszeniu stanu jednolitych wód podziemnych.

Usługi wodne jako centralny element nowego systemu

Nowe Prawo wodne wprowadza do polskiego porządku prawnego pojęcie „usług wodnych”. Usługi te polegają na zapewnieniu gospodarstwom domowym, podmiotom publicznym oraz podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą możliwości korzystania z wód w zakresie wykraczającym poza zakres powszechnego korzystania z wód, zwykłego korzystania z wód oraz szczególnego korzystania z wód. W praktyce do usług takich zaliczyć należy m.in. pobór wód podziemnych lub wód powierzchniowych, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (obejmujące także wprowadzanie ścieków do urządzeń wodnych), odprowadzanie do wód lub do urządzeń wodnych wód opadowych lub roztopowych ujętych w systemy kanalizacji deszczowej.

Podmioty wykonujące tzw. usługi wodne będą obowiązane nie tylko do ponoszenia tzw. opłat za usługi wodne, lecz również do uzyskania pozwolenia wodnoprawnego.

Jedną z najbardziej istotnych i kontrowersyjnych zmian wprowadzonych przez nowe Prawo wodne jest wprowadzenie złożonego i skomplikowanego systemu opłat za usługi wodne. Dotychczas pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi wiązało się z uiszczaniem opłat za korzystanie ze środowiska uregulowanych w ustawie Prawo ochrony środowiska. Regulacje te określały również sankcje za pobór wód i odprowadzanie ścieków z naruszeniem warunków pozwolenia oraz za pobór wód i odprowadzanie ścieków bez uzyskania stosownego pozwolenia. Od 1 stycznia 2018 r. kwestie te będą regulowane przez Prawo wodne.

Sama konstrukcja opłat za usługi wodne nie zmieniła się zasadniczo w porównaniu z pierwotną propozycją zamieszczoną w rządowym projekcie ustawy (o którym szerzej pisaliśmy w artykule Nowe prawo wodne. Nowe opłaty. Nowe zasady rozliczeń). Opłaty te składać się będą z dwóch części: opłaty stałej i opłaty zmiennej.

Wysokość opłaty stałej zależeć będzie od czynników takich jak jednostkowa stawka opłaty, czas, maksymalna ilość wody pobranej (odprowadzonych do wód wód opadowych i roztopowych lub wprowadzonych do wód lub do ziemi ścieków) określona na podstawie pozwolenia wodnoprawnego albo pozwolenia zintegrowanego i wyrażona w m³/s. W przypadku poboru wód podziemnych znaczenie będzie mieć również stosunek ilości wody, która może być pobrana na podstawie tych pozwoleń, do dostępnych zasobów wód podziemnych zaś w przypadku poboru wód powierzchniowych – stosunek tych wód do średniego niskiego przepływu wód z wielolecia.

Na wysokość opłaty zmiennej wpływ będzie mieć ilość pobranych wód (odprowadzonych do wód wód opadowych i roztopowych, wprowadzonych do wód lub do ziemi ścieków) oraz stawki opłaty. Pierwszy z tych czynników ustalany będzie na podstawie odczytu urządzeń pomiarowych, do których posiadania i utrzymywania będą obowiązane podmioty wykonujące usługi wodne.

W ustawie określone zostały jedynie maksymalne stawki poszczególnych opłat. Warto przy tym podkreślić, że wysokość tych stawek została ustalona co do zasady na jednolitym poziomie dla wszystkich wyszczególnionych celów. Ustalenie konkretnych kwot stawek opłat za usługi nastąpi w rozporządzeniu wykonawczym Rady Ministrów.

Nowe sankcje za naruszenie warunków pozwoleń wodnoprawnych

Pobór wód (odprowadzanie wód opadowych i roztopowych do wód oraz wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi) bez pozwolenia wodnoprawnego lub z jego naruszeniem wiązać się będzie z koniecznością ponoszenia tzw. opłat podwyższonych. Opłaty te zostały jednak skonstruowane odmiennie niż opłaty podwyższone uregulowane w Prawie ochrony środowiska. Przede wszystkim obowiązek ich uiszczenia nie będzie powstawał z mocy prawa, lecz będzie nakładany przez organy administracji.

Wysokość opłat podwyższonych zależeć będzie od tego, czy podmiot działa bez wymaganego pozwolenia czy też z przekroczeniem jego warunków. W pierwszym przypadku opłata podwyższona stanowić będzie 500% należnej opłaty zmiennej, w drugim zaś 10-krotność jednostkowej stawki opłaty zmiennej.

Warto także zwrócić uwagę na nową sankcję za brak pozwolenia wodnoprawnego. W takim przypadku Wody Polskie będą mogły wydać decyzję o zakazie korzystania z wód przez dany zakład. Co istotne, organy będą zobowiązane nadawać takiej decyzji rygor natychmiastowej wykonalności.

Z powyższego omówienia wynika, że nowe regulacje będą miały wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej w wielu płaszczyznach. Nie tylko bowiem zmienią się organy administracji odpowiedzialne za realizację poszczególnych zadań i zasady uzyskiwania pozwoleń wodnoprawnych. Nowa ustawa będzie miała istotny wpływ na zagadnienia fiskalne związane z korzystaniem z wód, zmodyfikuje zasady ponoszenia odpowiedzialności za naruszenie wymagań prawnych, a nawet wpłynie na zasady realizacji niektórych transakcji na rynku nieruchomości. Realizacja istotnych inwestycji mających wpływ na gospodarowanie wodami będzie musiała zostać poprzedzona znacznie wszechstronniejszą analizą ze względu na uszczegółowione wymogi związane z planowaniem, ochroną i zarządzaniem zasobami wodnymi.

Martyna Robakowska, Dominik Wałkowski, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy