Nowe prawo wodne. Nowe opłaty. Nowe zasady rozliczeń
„Woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedzictwem, które musi być chronione” czytamy w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Aby zachęcić do oszczędzania i optymalnego wykorzystania wody, wprowadzono zasadę zwrotu kosztów usług wodnych. Dla wielu przedsiębiorców oznacza to istotne obciążenie.
Zasada zwrotu kosztów usług wodnych zmierza do zapewnienia, że korzystający z wód ponoszą koszty usług, które są z nimi związane, a także koszty wynikające z uszczuplenia zasobów lub pogorszenia jej jakości. Ponadto, zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”, wytwórcy ścieków powinni ponosić koszty wynikające z negatywnego oddziaływania na środowisko.
Projekt nowej ustawy Prawo wodne
Pełnemu wdrożeniu powyższej zasady ma służyć przedstawiony pod koniec czerwca 2016 r. projekt nowej ustawy Prawo wodne. Ramowa Dyrektywa Wodna została wydana w 2000 r., lecz do dzisiaj polskie prawo wodne nie stanowi prawidłowej implementacji jej postanowień. Ostatnio potwierdził to Trybunał Sprawiedliwości UE, który w wyroku z 30 czerwca 2016 r. orzekł, że Polska nie dokonała prawidłowej transpozycji Ramowej Dyrektywy Wodnej, czym uchybiła spoczywającym na niej zobowiązaniom (sprawa C-648/13).
Zaprezentowany projekt nie jest pierwszym podejściem polskiego ustawodawcy do opracowania zupełnie nowej ustawy Prawo wodne. Kilkanaście miesięcy temu projekt został przedstawiony przez poprzedni rząd, jednakże ustawy nie udało się uchwalić. Obecna propozycja różni się znacząco, a wiele przepisów wzbudza liczne kontrowersje. Jedna z nich dotyczy wspomnianej na wstępie zasady zwrotu kosztów usług wodnych. Okazuje się bowiem, że bardzo wiele sposobów wykorzystywania wód będzie wiązać się z ponoszeniem wyższych niż do tej pory opłat, a same opłaty będą dotyczyły większej liczby różnych rodzajów działalności.
Rewolucja wodna
Zaprezentowany dokument jest bardzo obszerny. Projektowany akt prawny składać się będzie z ponad 550 artykułów, a wiele przewidzianych w nim rozwiązań znacznie różni się od obecnego stanu prawnego. Autorzy projektu zakładają, że ustawa wejdzie w życie 1 stycznia 2017 r.
Głównym założeniem projektu jest obowiązek gospodarowania wodami z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, a także z uwzględnieniem ich ilości i jakości. Gospodarowanie wodami ma opierać się na zasadzie zwrotu kosztów usług wodnych, uwzględniających koszty środowiskowe i koszty zasobowe oraz analizę ekonomiczną.
Projektowane przepisy na nowo określają kompetencje organów właściwych w sprawie gospodarowania wodami, wprowadzają „superurząd” w postaci Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, a także istotnie modyfikują zasady ponoszenia opłat za korzystanie z wód. Ustawa wprowadza pojęcie „usług wodnych”, które polegają na zapewnieniu gospodarstwom domowym, podmiotom publicznym oraz podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą możliwości korzystania z wód w określonym zakresie. Usługi te obejmują m.in. pobór wód podziemnych lub powierzchniowych, piętrzenie, magazynowanie lub retencjonowanie wód podziemnych i powierzchniowych, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, wprowadzanie do wód lub do ziemi wód opadowych lub roztopowych z kanalizacji deszczowej.
Opłaty za usługi wodne
Jednym z podstawowych instrumentów ekonomicznych w nowym prawie wodnym są tzw. opłaty za usługi wodne. Jednocześnie przewiduje się usunięcie z ustawy Prawo ochrony środowiska przepisów o opłatach za korzystanie ze środowiska w zakresie poboru wód lub wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi.
Zakres działań, z którymi wiąże się obowiązek uiszczania opłat, jest bardzo szeroki. Obejmuje on pobór wód podziemnych lub powierzchniowych, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, a także odprowadzanie do wód lub do ziemi wód opadowych lub roztopowych, ujętych w systemy kanalizacji deszczowej. Opłaty będą również należne za odprowadzanie do wód lub do ziemi wód pochodzących z odwodnienia gruntów na terenach miast, terenów przemysłowych obiektów lub wykopów budowlanych. A zatem objęte opłatami ma być nie tylko wprowadzanie ścieków, lecz również odprowadzanie deszczówki.
Zasady ponoszenia opłat, ich wysokość, nieliczne zwolnienia oraz inne czynniki umożliwiające ustalenie należności określono bardzo szczegółowo i kazuistycznie. W rezultacie, jeżeli przepisy w omawianym kształcie wejdą w życie, każdy przedsiębiorca, z którego działalnością wiąże się pobór wód, powinien bardzo starannie zapoznać się z przepisami, aby prawidłowo określić zobowiązania z nich wynikające. Poniżej przedstawiamy jedynie ogólne zasady.
Opłaty za pobór wód (np. do produkcji napojów)
W przypadku poboru wód opłata składać się będzie z opłaty stałej i zmiennej. Wysokość opłaty ma być uzależniona od ilości pobranej wody oraz od tego, czy pobrano wodę powierzchniową czy podziemną, jej przeznaczenia i średniego niskiego przepływu z wielolecia (SNQ), a także udokumentowanych zasobów wód podziemnych.
Wysokość opłaty stałej ustalana będzie w pozwoleniu wodnoprawnym (ew. pozwoleniu zintegrowanym) w oparciu o algorytmy określone w ustawie. Najprościej ujmując, opłata ta będzie iloczynem jednostkowej stawki, czasu i maksymalnej ilości wody, która może być pobrana na podstawie pozwolenia. Natomiast wysokość opłaty zmiennej ustalana będzie jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty i ilości pobranej wody.
Opłaty za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi
Opłata za usługi wodne za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi składać się będzie z opłaty stałej oraz opłaty zmiennej zależnej od ilości i jakości ścieków. Będzie zatem uzależniona od rodzaju substancji zawartych w ściekach i ich ilości, rodzaju ścieków, a w przypadku wód z systemów chłodzenia elektrowni lub elektrociepłowni – od temperatury tych wód.
Wysokość opłaty stałej będzie określana podobnie jak w przypadku poboru wód – będzie to iloczyn jednostkowej stawki, czasu i maksymalnej ilości ścieków określonej w pozwoleniu. Wysokość opłaty zmiennej za wprowadzanie ścieków ustalana będzie jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty i wyrażonej w kilogramach ilości substancji wprowadzanych ze ściekami do wód lub do ziemi.
Opłaty za odprowadzanie wód (np. deszczówki)
W takim przypadku opłata składać się będzie z opłaty stałej oraz opłaty zmiennej zależnej od gęstości zaludnienia oraz istnienia urządzeń do retencjonowania wody z terenów uszczelnionych.
Opłata stała będzie iloczynem jednostkowej stawki, czasu oraz określonej w pozwoleniu maksymalnej ilości wód odprowadzanych. Opłata zmienna za odprowadzanie do wód lub do ziemi wód opadowych lub roztopowych ujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej ustalana będzie jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, ilości odprowadzonych wód wyrażonej w m3 i czasu wyrażonego w latach, z uwzględnieniem istnienia urządzeń do retencjonowania wody z terenów uszczelnionych oraz ich pojemności.
Zakup liczników będzie niezbędny
Opłaty za usługi wodne oraz opłaty podwyższone podmiot korzystający z tych usług wnosić będzie na rachunek bankowy Wód Polskich. Wnoszenie opłat stałych będzie stosunkowo proste: w czterech ratach kwartalnych, bez wezwania. Nieco bardziej skomplikowane będzie wnoszenie opłat zmiennych. Tutaj ustalenie ilości pobranej wody podziemnej lub powierzchniowej lub ilości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi odbywać się będzie na podstawie odczytu wskazań urządzeń pomiarowych.
Przedsiębiorcy mają być zobowiązani do zapewnienia odrębnego pomiaru ilości pobieranej wody podziemnej oraz powierzchniowej. Jeżeli zaś pobierana jest woda do różnych celów lub potrzeb, to konieczny będzie odrębny pomiar ilości wody pobieranej dla tych celów lub potrzeb.
Odczytu liczników dokonywać będą pracownicy Wód Polskich. Przedsiębiorstwo to określi wysokość opłaty i przekaże stosowną informację przedsiębiorcy. Ten zaś będzie obowiązany wnieść opłatę na rachunek Wód Polskich w terminie 14 dni od dnia, w którym doręczono mu informację. W tym terminie może również złożyć reklamację, jeżeli nie zgadza się z wysokością opłaty.
Wysokie opłaty za usługi wodne
Jednostkowe stawki opłat określono w sposób niezwykle szczegółowy, bardzo kazuistyczny, w kilkudziesięciu przepisach ustawy. Wysokość stawek będzie uzależniona od wielu czynników. Przykładowo, w przypadku poboru wód podziemnych, wysokość stawki opłaty ma być uzależniona od dostępnych zasobów wód podziemnych.
W projekcie przewidziano różne stawki opłat dla różnych rodzajów działalności. Ustawa rozróżnia przy tym wydobywanie węgla, produkcję artykułów spożywczych, napojów, wyrobów tekstylnych, odzieży, skór, papieru, chemikaliów, leków, metali itd. Dla każdego z tych typów działalności odrębnie określono wysokość stawek. Odrębne stawki są również wskazane dla korzystania z wód do celów rolniczych na potrzeby zaopatrzenia w wodę ludzi i zwierząt gospodarskich lub na potrzeby nawadniania gruntów i upraw w zakresie niebędącym zwykłym korzystaniem z wód.
Szczególnie wysokie stawki przewidziano w przypadku produkcji napojów, gdzie zgodnie z projektem wynoszą one 8,20 zł za 1m3 pobranej wody podziemnej i 4,10 zł za 1m3 pobranej wody powierzchniowej. Co ciekawe, projekt nie rozróżnia, czy woda ta ostatecznie znajdzie się w napoju, czy też będzie wykorzystywana pomocniczo w toku produkcji, co dla przedsiębiorców w tej branży może być szczególnie dotkliwe.
W przypadku wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oprócz stawek określono tzw. współczynniki różnicujące, w zależności od rodzaju wprowadzanych ścieków.
Wskazane w ustawie stawki będą corocznie waloryzowane i również corocznie, nie później niż do 31 października w Monitorze Polskim ogłaszane będą stawki obowiązujące w kolejnym roku.
Opłaty podwyższone
Podmiot korzystający z usług wodnych będzie zobowiązany do ponoszenia opłat podwyższonych w dwóch przypadkach. Po pierwsze obowiązek taki wystąpi w razie korzystania z usług wodnych bez uzyskania wymaganej zgody wodnoprawnej albo pozwolenia zintegrowanego. Po drugie opłaty podwyższone będą należne w przypadku korzystania z usług wodnych z przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonych w pozwoleniu.
W pierwszym przypadku opłata podwyższona będzie wynosić z reguły 500% opłaty. Wysokość opłaty podwyższonej określą Wody Polskie i przekażą stosowną informację przedsiębiorcy, który będzie samodzielnie zobowiązany do jej uiszczenia. Natomiast w przypadku dokonywania poboru wód z przekroczeniem warunków zgody wodnoprawnej, albo pozwolenia zintegrowanego, opłata podwyższona za przekroczenie ilości pobranej wody będzie stanowić 10-krotność jednostkowej stawki opłat za pobór wód. Wysokość tej opłaty będzie ustalana nieco inaczej, gdyż w drodze decyzji, od której będzie przysługiwać odwołanie.
Podsumowanie
Powyżej zaprezentowano jedynie ogólne zasady ponoszenia opłat. Nie ulega wątpliwości, że są one niezwykle skomplikowane, częściowo niejednoznaczne, co sprawia, że ryzyko pomyłek lub sporów co do wysokości opłat jest wysokie. Na pewno jednak po wejściu w życie nowych przepisów korzystanie z wody będzie bardzo kosztowne. Zachęcać to będzie do jej oszczędzania, jednakże sprawi również, że cena wielu dóbr, do których wytworzenia niezbędna jest woda, wzrośnie, co konsumenci odczują zapewne już niedługo.
Dominik Wałkowski, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy
