Nieuczciwy kontrahent zapłaci dług w ramach odpowiedzialności karnej
Ochrona interesów wierzycieli w ramach środka karnego „obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę” nałożonego na nieuczciwego dłużnika przez sąd karny.
Wierzyciele dążący do uchylenia negatywnych skutków bezprawnej „ucieczki z majątkiem” przez dłużnika powinni pamiętać o istniejącej w aktualnym stanie prawnym instytucji środka karnego „obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę”, który może być nałożony na sprawcę jednego z przestępstw dłużniczych (opisanych m.in. w art. 300-302 Kodeksu karnego).
Obserwowana przez nas praktyka wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych wskazuje, że sędziowie wzięli sobie do serca wolę ustawodawcy, aby w ramach spraw karnych jak najpełniej uwzględniać prawa ofiar przestępstw i kompensować szkody wyrządzone przez ich sprawców.
Wiele względów praktycznych może przemawiać za tym, aby w konkretnej sprawie stosować znacznie bardziej radykalne środki ochrony prawnej przed nieuczciwymi dłużnikami aniżeli te przewidziane w prawie cywilnym. Takie właśnie środki wierzyciel znajdzie w prawie karnym. Pozwala ono m.in. zastosować wobec dłużnika różne formy przymusu (w tym psychologicznego), podjąć szereg działań dowodowych za granicami Polski, przy pomocy obcych służb wyspecjalizowanych do ścigania przestępstw, skrócić czas oczekiwania na sądowe rozstrzygnięcie prawnie dyskwalifikujące czyny dłużnika oraz uniknąć z zasady krótkich terminów przedawnienia w prawie cywilnym. Skuteczne wejście na drogę procesu karnego może prowadzić do uzyskania w jego ramach efektywnego zaspokojenia wierzytelności, przed którą dłużnik bezprawnie próbował się uchylić – właśnie poprzez instytucję środka karnego „obowiązku naprawienia szkody”.
Dlatego w ramach sprawy karnej, w której dłużnikowi stawia się zarzut przestępczego pokrzywdzenia wierzyciela, ten ostatni może i powinien wnioskować – na podstawie art. 46 Kodeksu karnego – orzeczenie wobec sprawcy środka karnego „obowiązku naprawienia szkody”. Jeżeli wierzyciel omieszka złożenia ww. wniosku, narazi się na brak korzystnego rozstrzygnięcia w tym zakresie przez sąd karny. Wniosek taki można złożyć do czasu zakończenia pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej, ale może też on zostać złożony wcześniej – w formie pisemnej lub ustnie do protokołu przesłuchania pokrzywdzonego wierzyciela w charakterze świadka.
Sąd w wyroku nie określa terminu wykonania „obowiązku naprawienia szkody”, a skazany dłużnik jest zobowiązany do jego realizacji niezwłocznie. W przypadku prawomocnego orzeczenia ww. środka karnego wyrok sądu karnego stanowi tytuł wykonawczy taki jak uzyskany w postępowaniu cywilnym. Po uzyskaniu klauzuli wykonalności może być on egzekwowany przez pokrzywdzonego na drodze postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika. Do roszczenia o naprawienie szkody spowodowanej przestępstwem nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczeń.
Należy na koniec wskazać, że od przyjęcia lub wypełnienia obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem sąd karny może uzależnić zawieszenie wykonania orzeczonej wobec nieuczciwego dłużnika kary pozbawienia wolności (art. 72 § 2 Kodeksu karnego). W praktyce może to mieć duże znaczenie. Niewielu jest dłużników tak zdeterminowanych nie płacić swych zobowiązań, by poświęcić za to swą wolność osobistą. Jeżeli bowiem dłużnik uchyla się od obowiązku wykonania kary (tj. ma możliwość jego naprawienia w całości lub choćby w części, ale tego nie czyni), sąd może odwiesić nałożoną na tę osobę karę pozbawienia wolności.
Janusz Tomczak, Zespół Praktyki Karnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy
Adam Studziński, Zespół Dochodzenia Trudnych Wierzytelności kancelarii Wardyński i Wspólnicy
