Korzystne dla byłych właścicieli nieruchomości warszawskich zmiany w procedurze postępowania o odszkodowanie
O odszkodowanie za nieruchomość przejętą przez władzę publiczną nie będą już musieli wystąpić łącznie wszyscy jej współwłaściciele. Prezydent m.st. Warszawy, na skutek orzecznictwa sądowoadministracyjnego, zmienia w urzędzie m.st. Warszawy procedury mające zastosowanie w tej materii.
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (u.g.n.) umożliwiła byłym właścicielom gruntów warszawskich uzyskanie odszkodowania za niektóre grunty przejęte w okresie powojennym na rzecz Gminy m.st. Warszawy, a następnie Skarbu Państwa. Aby takie odszkodowanie uzyskać, nieruchomość musi przede wszystkim spełniać warunki określone w art. 215 u.g.n. W toku postępowania administracyjnego organ rozpoznający wniosek o odszkodowanie zobowiązany był do ustalenia wszystkich stron postępowania administracyjnego. Dotychczas za takie strony uznawani byli wszyscy dawni współwłaściciele nieruchomości bądź ich spadkobiercy. Postępowanie administracyjne mogło się toczyć wyłącznie z udziałem wszystkich tych osób.
Z uwagi na znaczny upływ czasu od przejęcia nieruchomości przez władzę publiczną nierzadko zdarzało się, że nie było możliwe ustalenie wszystkich dawnych współwłaścicieli nieruchomości bądź ich spadkobierców. Do czasu ustalenia wszystkich stron postępowania sprawy o odszkodowania pozostawały bez biegu lub postępowania były zawieszane.
Poszukiwania dawnych współwłaścicieli nieruchomości są czasochłonne i długotrwałe. Wielu z nich opuściło kraj wraz z rodzinami w okresie powojennym i zamieszkało za granicą. Ich poszukiwania mogą trwać wiele lat i nie przynieść rezultatu. Trzeba odszukać dawne adresy, znaleźć w archiwach dawne księgi meldunkowe, dokumenty stanu cywilnego, postanowienia sądów o nabyciu spadku itp. To wszystko wymaga czasu, wiedzy i umiejętności, a przede wszystkim wielkiej determinacji.
Organ prowadzący postępowanie co do zasady nie angażuje się w poszukiwania takich osób. Osoby występujące o odszkodowanie też nie są w stanie znaleźć ich same. W związku z tym bez ustalenia wszystkich stron postępowania miały zamkniętą drogę do uzyskania odszkodowania.
W dotychczasowym orzecznictwie sądów administracyjnych ukształtował się pogląd, że sprawa o odszkodowanie za grunt na podstawie art. 215 u.g.n. musi toczyć się z udziałem wszystkich współwłaścicieli nieruchomości bądź ich spadkobierców. W konsekwencji w praktyce zdarzało się, że osoby nieznane z miejsca pobytu były reprezentowane przez kuratorów sądowych. W takich przypadkach odszkodowanie było przyznawane byłemu właścicielowi nieruchomości reprezentowanemu przez kuratora, natomiast kwota odszkodowania była przekazywana do depozytu sądowego i w przypadku zgłoszenia się takiej osoby mogła być jej wypłacona. Powodowało to zamrożenie na wiele lat środków pieniężnych, które mogłyby być wypłacone innym osobom.
W jednej z toczących się spraw o odszkodowanie zniecierpliwione strony w styczniu 2015 r. wystąpiły do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie ze skargą na bezczynność Prezydenta m.st. Warszawy. W tej sprawie wniosek o odszkodowanie został złożony w lipcu 1985 r. W listopadzie 1988 r. po wszczęciu postępowania w sprawie odbyła się rozprawa administracyjna, na której jeden z uczestników oświadczył, że zostanie przeprowadzone postępowanie spadkowe po byłych współwłaścicielach nieruchomości. Postępowanie to nie zostało jednak przeprowadzone. W listopadzie 1989 r. postępowanie administracyjne o przyznanie odszkodowania zostało formalnie zawieszone do czasu ustalenia wszystkich spadkobierców współwłaścicieli nieruchomości.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę na bezczynność, uznając, że skoro postępowanie zostało zawieszone, to Prezydent m.st. Warszawy nie pozostawał w bezczynności. Wyrok oddalający skargę został zaskarżony i Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 29 kwietnia 2016 r. (I OSK 2645/15) zaskarżony wyrok uchylił oraz zobowiązał Prezydenta m.st. Warszawy do załatwienia wniosku o odszkodowanie w terminie dwóch miesięcy. W uzasadnieniu wyroku Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że odszkodowanie jest świadczeniem podzielnym. Oznacza to, że każdy ze spadkobierców może wystąpić o odszkodowanie samodzielnie, a urząd jest zobowiązany wniosek rozstrzygnąć bez konieczności ustalania wszystkich spadkobierców byłych właścicieli. W takim wypadku odszkodowanie powinno być przyznane wyłącznie tym osobom, które są znane organowi administracji oraz oczywiście w wysokości stosunkowej do ich udziału w prawach do nieruchomości.
Wytyczne zawarte w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego znalazły odzwierciedlenie w Zarządzeniu Nr 1826/2016 Prezydenta m.st. Warszawy z 15 grudnia 2016 r. w sprawie wprowadzenia procedury postępowania w Biurze Spraw Dekretowych w zakresie rozpatrywania wniosków w trybie art. 215 u.g.n.
Z punktu II ust. 6 powołanego zarządzenia wynika, że przypadku braku możliwości ustalenia wszystkich stron postępowanie odszkodowawcze z uwagi na podzielny charakter roszczenia może być prowadzone w odniesieniu jedynie do następców prawnych, którzy wniosek złożyli.
Stanowisko wyrażone przez Naczelny Sąd Administracyjny jest bardzo korzystne dla osób ubiegających się o przyznanie odszkodowania za nieruchomość warszawską. Jego uwzględnienie w postępowaniach administracyjnych przyśpieszy zakończenie wielu postępowań, które przez szereg lat pozostawały bez biegu.
Elżbieta Żywno, praktyka nieruchomości, reprywatyzacji i doradztwa dla klientów indywidualnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
