Inne
Niezależnie od obowiązku uzyskania wskazanych w poprzednich rozdziałach zgód organów korporacyjnych, organów administracji czy osób trzecich, w przypadku transakcji, w których uczestniczą osoby fizyczne, należy dodatkowo zwrócić uwagę na kilka dodatkowych kwestii.
Zgoda małżonka
W przypadku gdy:
- stroną transakcji (zarówno sprzedającym, jak i kupującym) jest osoba fizyczna pozostająca w związku małżeńskim, oraz
- przedmiot transakcji (gdy osoba fizyczna występuje jako sprzedający) lub, odpowiednio, środki na poczet ceny (gdy osoba fizyczna jest kupującym) wchodzą w skład majątku wspólnego tej osoby oraz jej małżonka,
w interesie drugiej strony transakcji jest, co do zasady, uzyskanie zgody małżonka.
Kupujący dysponuje niestety bardzo ograniczoną możliwością samodzielnego ustalenia, albo zweryfikowania w oparciu o dokumenty dostarczane przez sprzedającego, jaki jest stan cywilny sprzedającego i czy dla dokonania konkretnej transakcji jest wymagana zgoda jego współmałżonka. Stąd też zasadne jest oczekiwanie, by sprzedający złożył w umowie sprzedaży stosowne zapewnienia co do swojego stanu cywilnego, a w przypadku pozostawania w związku małżeńskim – także w przedmiocie obowiązującego w tym związku ustroju majątkowego.
W przypadku transakcji typu asset deal, zwłaszcza gdy przedmiotem transakcji jest przedsiębiorstwo czy nieruchomość, zgodnie z art. 37 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.) brak zgody małżonka może skutkować nieważnością transakcji w całości lub w części.
Z kolei w odniesieniu do transakcji typu share deal zgoda małżonka co prawda nie warunkuje ważności czynności prawnej, jednakże należy zwrócić uwagę, że brak takiej zgody w znacznym stopniu utrudnia lub wręcz uniemożliwia dochodzenie ewentualnych roszczeń względem małżonka będącego stroną transakcji (np. z tytułu kar umownych zastrzeżonych w umowie sprzedaży lub roszczeń z tytułu rękojmi za wady przedmiotu transakcji). Wynika to z ograniczeń dotyczących możliwości zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków w przypadku zaciągnięcia przez małżonka zobowiązania bez zgody drugiego małżonka, określonych w art. 41 k.r.o.
Dla czynności wyrażenia zgody przez małżonka wymagana jest co do zasady ta sama forma, jaka jest przewidziana dla czynności, której zgoda dotyczy. Aby jednak uniknąć wątpliwości co do autentyczności zgody (tj. udzielenia jej przez właściwą osobę), w interesie drugiej strony transakcji zgoda powinna zostać w każdym przypadku udzielona przynajmniej w formie z podpisem notarialnie poświadczonym.
Stosownie do treści art. 38 k.r.o. zawarcie z osobą fizyczną umowy, której przedmiotem są aktywa lub prawa określone w art. 37 § 1 k.r.o., pomimo braku zgody małżonka, będzie jednak skuteczne, jeżeli druga strona pozostawała w dobrej wierze (np. nie wiedziała i nie mogła wiedzieć, że strona transakcji pozostaje w związku małżeńskim). Mają w tym przypadku odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące ochrony nabywcy działającego w dobrej wierze, a więc w szczególności art. 169 i nast. k.c.
Jednocześnie jednak należy zwrócić uwagę, że w przypadku nieuzyskania zgody małżonka dochodzenie przez kupującego ewentualnych roszczeń względem sprzedającego (np. z tytułu kar umownych zastrzeżonych w umowie sprzedaży lub roszczeń z tytułu rękojmi za wady przedmiotu transakcji) może okazać się utrudnione albo wręcz niemożliwe. Jest tak za sprawą określonych w art. 41 § 2 k.r.o. ograniczeń dotyczących możliwości zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków w przypadku zaciągnięcia przez małżonka zobowiązania bez zgody drugiego małżonka.
Zgoda współuprawnionego
W przypadku nabywania praw udziałowych lub aktywów od osób fizycznych niejednokrotnie się zdarza, że dwie osoby (lub więcej osób) występują jako współuprawnione do rozporządzania przedmiotem transakcji. Jest tak w szczególności wtedy, gdy osoby te przedmiot transakcji nabyły w drodze dziedziczenia i nie dokonały działu spadku lub zniesienia współwłasności.
W takiej sytuacji należy zwrócić uwagę na dyspozycję art. 199 k.c., zgodnie z którym do rozporządzenia rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli.
O ile wszyscy współuprawnieni z przedmiotu transakcji nie stawią się do podpisania dokumentów transakcyjnych, konieczne jest uprzednie uzyskanie od nich zgody na dokonanie czynności rozporządzenia rzeczą wspólną. Taka zgoda powinna zostać udzielona przynajmniej w takiej samej formie, w jakiej zostanie zawarta umowa dotycząca przeniesienia własności rzeczy wspólnej (np. w formie z podpisami notarialnie poświadczonymi w przypadku przenoszenia udziałów w spółce z o.o. czy w formie aktu notarialnego, gdy transakcja obejmuje nieruchomość).
W celu uniknięcia wątpliwości i ewentualnych przyszłych sporów dotyczących przedmiotu transakcji i skuteczności jego nabycia, w interesie kupującego leży to, by zakres zgody w jak najpełniejszym stopniu odzwierciedlał poczynione między stronami ustalenia, w szczególności zaś, by zgoda jednoznacznie wskazywała osobę kupującego oraz podstawowe warunki, na jakich transakcja ma dojść do skutku (w szczególności cenę nabycia).
Podatek od spadków i darowizn
Poza kwestią współposiadania przedmiotu transakcji, zwłaszcza w przypadku, gdy sprzedający jest osobą fizyczną, a dokumenty transakcyjne mają zostać sporządzone w formie z podpisami notarialnie poświadczonymi lub w formie aktu notarialnego, kluczowe jest zwrócenie uwagi na przepis art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.
Zgodnie z tym przepisem, jeżeli przedmiotem czynności, w której uczestniczy notariusz, ma być m.in. zbycie rzeczy lub praw majątkowych uzyskanych w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny, notariusz może dokonać tej czynności wyłącznie po uprzednim przedstawieniu mu:
- pisemnej zgody naczelnika urzędu skarbowego, albo
- zaświadczenia wydanego przez naczelnika urzędu skarbowego, potwierdzającego, że (i) nabycie jest zwolnione od podatku, (ii) należny podatek został zapłacony albo że (iii) zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia.
Wskazany katalog zgód i formalności warunkujących skuteczne przeprowadzenie transakcji nie ma charakteru wyczerpującego. Oprócz wymienionych tu zagadnień w szczególnych warunkach dotyczących danej transakcji może zaistnieć konieczność dopełnienia innych obowiązków, wynikających zarówno z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, jak i ze stosunków umownych i organizacyjnych.