Gdzie pozywać - czyli sprawy transgraniczne w Unii Europejskiej | Co do zasady

Dawniej lokalny producent prowadził sprzedaż w jednym punkcie w danej miejscowości. Dzisiaj ten sam producent posiada również stronę internetową, która zapewnia mu obecność we wszystkich krajach UE. Jego kontrahentami są zatem coraz częściej zagraniczni konsumenci, dostawcy, reklamodawcy oraz sieci sklepów z innych krajów Unii.

Gdy między stronami danej transakcji dojdzie do konfliktu, pojawia się szereg pytań. Gdzie pozywać kontrahenta? Czy kontrahent może nas pozwać w innym kraju Unii? Jak skutecznie doręczyć mu pozew? Jak zabezpieczyć dowody, które znajdują się innym państwie? Jak zabezpieczyć roszczenie, jeżeli kontrahent nie ma w Polsce żadnego majątku? Jak długo trwać będzie postępowanie, biorąc pod uwagę to, że nabywca ma siedzibę w innym państwie członkowskim? Jakie będą koszty postępowania zawierające element zagraniczny? Odpowiedzi na te pytania nie znajdziemy w Kodeksie postępowania cywilnego. Dzisiaj należy sięgnąć do całego szeregu przepisów unijnych. W Unii Europejskiej zostały bowiem przyjęte szczegółowe przepisy mające na celu uproszczenie postępowań transgraniczych w sprawach cywilnych i handlowych. Regulują one m.in. takie kwestie jak ustalenie sądu właściwego w sprawie, sposób dokonywania doręczeń, przeprowadzanie dowodów i wykonywanie orzeczeń zagranicznych. Unijny prawodawca przyjął również szereg instrumentów, które mają zapewniać sprawne dochodzenie roszczeń przez wierzycieli w Unii. Takimi rozwiązaniami są w szczególności postępowanie w sprawie Europejskiego Nakazu Zapłaty, Europejski Tytuł Egzekucyjny dla roszczeń bezspornych, a także postępowanie w sprawie drobnych roszczeń.

Znajomość tych instrumentów jest dziś konieczna nie tylko dla przedsiębiorców, ale również dla prawników zaangażowanych w prowadzenie sporów transgranicznych, tak doradców i pełnomocników, jak i sędziów. Naruszenie tych przepisów może pociągać za sobą poważne skutki procesowe, takie jak nieważność postępowania, odmowa wykonania wyroku zagranicznego, uznanie pisma za niedoręczone itp.

Poniżej przedstawiamy ogólny opis najważniejszych aktów prawnych dotyczących współpracy cywilnej i handlowej, które zostaną szczegółowo omówione w kolejnych publikacjach. Na marginesie należy zwrócić uwagę na specyficzny status Danii w zakresie stosowania powyżej wymienionych instrumentów prawnych.

Rozporządzenie 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (tzw. Rozporządzenie Bruksela I) wskazuje, jaki sąd jest właściwy w danej sprawie (zgodnie z regułami dotyczącymi właściwości ogólnej, szczególnej oraz wyłącznej). To na jego podstawie powód określi sąd właściwy w sprawie dochodzenia swojego roszczenia. Rozporządzenie reguluje również kwestię uznawania orzeczeń, w tym przypadki, w których nie podlegają one uznaniu, a także wykonywanie orzeczeń.

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w Rozporządzeniu obecnie Parlament Europejski oraz Komisja Europejska prowadzą prace w związku z przeglądem i nowelizacją tego aktu prawnego. W ich wyniku, 7 września 2010 r., Parlament przyjął rezolucję, w której zaproponował szereg zmian dotychczasowych przepisów, w tym w szczególności zniesienie exequatur (czyli środków pośrednich wymaganych do uznania i wykonania orzeczeń zagranicznych), ale również utworzenie wyspecjalizowanej izby w Trybunale Sprawiedliwości.

Nieodłącznym elementem postępowań transgranicznych jest doręczanie dokumentów stronom zamieszkałym lub mających swe siedziby w różnych państwach członkowskich. Ze względu na istotne różnice w przepisach proceduralnych krajów Unii usprawnienie i przyspieszenie doręczania dokumentów wymagało przyjęcia jednolitych reguł. Obecnie obowiązującym aktem prawnym regulującym tę kwestię jest rozporządzenie nr 1393/2007 dotyczące doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych. Rozporządzenie to uchyliło i zastąpiło obowiązujące wcześniej Rozporządzenie nr 1348/2000. Rozporządzenie przewiduje wyznaczenie w każdym państwie członkowskim „jednostek przekazujących” jak i „jednostek przyjmujących”, za których pośrednictwem dokonywane są doręczenia. Reguluje ono także możliwość bezpośredniego doręczania dokumentów drogą pocztową oraz bezpośredniego doręczania ich stronom. Rozporządzenie zapewnia adresatowi doręczenie mu dokumentu w języku dla niego zrozumiałym.

W postępowaniach transgranicznych często może się zdarzyć, że dowód, który powinien zostać przeprowadzony w sprawie, nie może zostać przeprowadzony w państwie, w którym toczy się postępowanie główne. Przeprowadzenie takiego dowodu z reguły zajmowało wiele miesięcy, a ich zabezpieczenie – ze względu na upływ czasu – stawało się niemożliwe. W celu rozwiązania tego problemu zostało przyjęte Rozporządzenie Rady 1206/2001 w sprawie współpracy między sądami państw członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych. Daje ono możliwość szybkiego i skutecznego przeprowadzenia dowodu w innym państwie członkowskim przez sąd wezwany. Co do zasady dowód powinien być przeprowadzony bezzwłocznie, nie później niż w ciągu 90 dni. Ponadto sąd wzywający (tj. prowadzący postępowanie główne) może również sam przeprowadzić dowód w innym państwie członkowskim. Warto również podkreślić, że Rozporządzenie to daje możliwość zabezpieczenia dowodów na potrzeby postępowań transgranicznych [więcej na temat przeprowadzania dowodów za granicą tutaj].

Rozporządzenie nr 1896/2006 ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty ma na celu ułatwienie wierzycielom dochodzenia bezspornych roszczeń w sprawach transgranicznych. Postępowanie to służy dochodzeniu roszczeń pieniężnych o oznaczonej wysokości, które są wymagalne w chwili wniesienia pozwu o wydanie europejskiego nakazu zapłaty. Pozew o wydanie europejskiego nakazu zapłaty składany jest przy użyciu formularza. W przypadku spełnienia wszystkich wymogów sąd wydaje europejski nakaz zapłaty przeciwko pozwanemu. Pozwany może wnieść sprzeciw od europejskiego nakazu zapłaty. Skuteczne wniesienie sprzeciwu powoduje przekazanie sprawy do rozpoznania przez sąd właściwy w państwie członkowskim wydania zgodnie z przepisami ogólnymi. Powód może jednak zażądać zakończenia postępowania na tym etapie. Procedura przewidziana w tym Rozporządzeniu pozwala zdecydowanie przyspieszyć odzyskiwanie długów, co do których nie istnieją spory prawne między stronami w sprawach transgranicznych.

Rozporządzenie 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń stwarza możliwość dochodzenia roszczeń przez wierzycieli w sprawach transgranicznych, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 2000 euro. Rozporządzenie to ma na celu stworzenie jednolitej, odrębnej i fakultatywnej procedury dochodzenia drobnych roszczeń we wszystkich państwach członkowskich. Dzięki temu dochodzenie drobnych roszczeń w postępowaniach międzynarodowych jest prostsze, pewniejsze i mniej kosztowne. Rozporządzenie ustala przepisy dotyczące prowadzenia postępowania, doręczeń oraz wykonywania orzeczeń zagranicznych w zakresie drobnych roszczeń.

Rozporządzenie 805/2004 w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych stosuje się do orzeczeń, ugód sądowych oraz dokumentów urzędowych dotyczących roszczeń bezspornych. Znosi ono wymóg exequatur. Oznacza to, że orzeczenie, któremu nadane zostało zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego w państwie członkowskim wydania, jest uznawane i wykonywane w innych państwach członkowskich bez potrzeby stwierdzania wykonalności i bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu. W tym miejscu należy uściślić, że roszczenie uznaje się za bezsporne m.in. wtedy, gdy dłużnik wyraźnie je zaakceptował lub nie wniósł przeciwko niemu sprzeciwu, albo orzeczenie w sprawie zostało wydane w trybie zaocznym, zgodnym z zasadami postępowania danego państwa członkowskiego. Europejski Tytuł Egzekucyjny może być nadany, o ile spełnia minimalne standardy, dotyczące między innymi sposobu doręczania pism dłużnikowi.