Czy "odpowiedzialny" znaczy "winny"? | Co do zasady

Zachowania opisane w art. 56 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne rodzą odpowiedzialność po stronie dopuszczającego się ich podmiotu bez względu na jego winę.

Art. 56 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne stanowi o karze pieniężnej m.in. za nieprzestrzeganie obowiązków wynikających z koncesji, stosowanie niezatwierdzonych cen i taryf, niewydanie w terminie warunków przyłączenia oraz nieuzyskanie i nieprzedstawienie do umorzenia świadectw pochodzenia energii.

Dla ukaranego przedsiębiorcy istotne jest, czy odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie winy, czy też jest to tzw. odpowiedzialność obiektywna.

Zagadnienie to poruszył kilkukrotnie w swoim orzecznictwie Sąd Najwyższy. W wyroku z 30 września 2011 r. (III SK 10/11) stwierdził on, że odpowiedzialność na podstawie art. 56 ust. 1 Prawa energetycznego ma charakter obiektywny i dla jej stwierdzenia nie jest konieczne „wykazanie winy umyślnej lub nieumyślnej karanego podmiotu”.

Zaprezentowane stanowisko podtrzymuje kształtującą się od kilku lat linię orzeczniczą Sądu Najwyższego. W postanowieniu z 19 grudnia 2008 r. (III SK 38/08) sąd ten stwierdził, że „Przepisy ustawy nie wiążą (…) odpowiedzialności z tytułu naruszenia nałożonych na jej podstawie obowiązków, zagrożonych sankcją z art. 56 ust. 1 ustawy, z winą przedsiębiorcy”. W wyroku z 7 kwietnia 2004 r. (III SK 30/04) SN również wskazał na obiektywny charakter odpowiedzialności sankcjonowanej opisywanymi karami, podkreślając, że podlega im „także ten, kto stosuje ceny i taryfy niezatwierdzone przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, chociaż do takiego zatwierdzenia już przedstawione”. Wynika stąd, że element winy jest bez znaczenia dla odpowiedzialności przedsiębiorcy.

Taki sam pogląd dominuje w orzecznictwie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie, rozpatrujących sprawy z odwołań od decyzji regulatora.

Dla przykładu, zgodnie z wyrokiem SOKiK z 2 lutego 2009 r. (XVII AmE 173/08), „odpowiedzialność na gruncie p.e. [Prawa energetycznego] jest niezależna od winy (…) Okoliczności naruszenia przepisów ustawy zostały potwierdzone, dlatego też podnoszone kwestie pozostają bez wpływu na przypisanie powodowi odpowiedzialności, a jedynie na jej zakres”. Porównując opisywaną odpowiedzialność z odpowiedzialnością karną, w wyroku tym SOKiK podniósł, że „O ile odpowiedzialność karna oparta jest na zasadzie winy, niemożliwość przypisania której wyklucza odpowiedzialność, o tyle odpowiedzialność oparta na przepisach ustawy p.e. jest niezależna od winy i oparta na obiektywnym stwierdzeniu wystąpienia okoliczności naruszenia obowiązujących przepisów”.

Stanowisko takie zostało podtrzymane w szeregu późniejszych wyroków SOKiK, z których jednoznacznie wynika, że w ocenie sądu przepisy Prawa energetycznego stanowią samodzielną podstawę do nałożenia kary, a odpowiedzialność wynika z samego faktu ich naruszenia i jest niezależna od winy, czyli ma charakter obiektywny.

Podobne zapatrywanie na charakter omawianej odpowiedzialności wyraża Sąd Apelacyjny.

W wyroku z 14 grudnia 2012 r. (VI ACa 927/12) sąd ten stwierdził, że odpowiedzialność za naruszenia, o których mowa w art. 56 ust. 1 Prawa energetycznego „ma charakter obiektywny, co oznacza, że jej poniesienie jest niezależne od zawinienia. Dla możliwości zastosowania sankcji pieniężnej istotne jest jedynie istnienie obowiązku prawnego zabezpieczonego sankcją pieniężną oraz stwierdzenie faktu jego naruszenia przez podmiot zobowiązany. (…) w niniejszym postępowaniu kwestia zawinienia nie jest istotną dla rozstrzygnięcia sprawy. Nieważne są przyczyny zaistnienia zanieczyszczenia paliw – jak i kiedy do nich doszło – ważnym jest fakt wprowadzenia do obrotu takiego właśnie zanieczyszczonego paliwa. Fakt ten był bezsporny i on właśnie stał się powodem nałożenia kary pieniężnej na przedsiębiorcę”.

Warto podkreślić, że kwestia winy, choć zasadniczo nieistotna dla samego nałożenia kary, ma jednak wpływ na ustalenie jej ostatecznego wymiaru. Choć więc zarzut braku winy nie powinien skutkować zniesieniem kary, może doprowadzić do istotnego jej obniżenia.

Ponadto przepisy szczególne mogą inaczej regulować kwestię winy. Przykładowo przepis art. 56 ust. 1 pkt 7a Prawa energetycznego sankcjonuje zachowanie polegające na „świadomym lub w wyniku niedbalstwa wprowadzeniu w błąd Prezesa URE w zakresie przedstawianych na jego żądanie informacji”. Brzmienie tego przepisu wydaje się, a contrario, potwierdzać tezę o obiektywnej odpowiedzialności za pozostałe naruszenia z art. 56 ust. 1 Prawa energetycznego.

Warto zasygnalizować, że od 11 marca 2010 roku, czyli od dnia wejścia w życie nowelizacji Prawa energetycznego, istnieje możliwość odstąpienia przez regulatora od wymierzenia kary. Niemniej ze względu na fakultatywny charakter tej instytucji i ściśle określone przesłanki do jej zastosowania nie wpływa ona na aktualność poczynionych uwag o obiektywnym charakterze odpowiedzialności za naruszenia, o których mowa w art. 56 ust. 1 Prawa energetycznego.

Zespół Doradztwa dla Sektora Energetycznego kancelarii Wardyński i Wspólnicy