Czy Konwencja Haska z 2019 r. usprawni rozwiązywanie sporów międzynarodowych? | Co do zasady

2 lipca 2019 r. podczas Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego ogłoszono zawarcie nowej konwencji międzynarodowej – Konwencji Haskiej o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń zagranicznych w sprawach cywilnych lub handlowych (ang. Convention on the Recognition and Enforcement of Foreign Judgments in Civil or Commercial Matters). Reguluje ona uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydanych w międzynarodowych sporach cywilnych i handlowych. Konwencja uzupełnia Konwencję Haską z 2005 r.  w sprawie porozumień dotyczących właściwości sądu (ang. Convention on Choice of Court Agreements).

Cel Konwencji

Konwencja ma ujednolicić zasady uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń w sprawach cywilnych lub handlowych. Wykonalne orzeczenie sądu wydane w państwie będącym stroną Konwencji będzie musiało zostać uznane i wykonane przez pozostałe państwa będące stronami Konwencji, bez kontrolowania zasadności wydanego wyroku.

Co ważne, Konwencja jest otwarta do podpisu zarówno przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, jak i państwa spoza niej. Dotychczas Konwencję ratyfikowały jedynie dwa państwa: Ukraina i Urugwaj.  W naszej ocenie wynika to z faktu, że zakres przedmiotowy Konwencji jest zbliżony do zakresu rozporządzenia Bruksela I bis regulującego kwestię jurysdykcji oraz zasad uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń w sprawach cywilnych. Rozporządzenie wprowadziło automatyczną wykonalność orzeczeń wydanych w innym państwie Unii Europejskiej, bez jej wcześniejszego stwierdzania w osobnym postępowaniu. Konwencja Haska ma doprowadzić do tego samego skutku we wszystkich ratyfikujących ją państwach.

Spory międzynarodowe objęte Konwencją

Zakres Konwencji obejmuje każdą decyzję merytoryczną wydaną przez sąd, w tym dekret lub postanowienie, a także orzeczenia odnoszące się do kosztów postępowania. Wyłączone spod zakresu obwiązywania Konwencji są natomiast decyzje w sprawie środków tymczasowych i zabezpieczających, których Konwencja nie kwalifikuje jako orzeczenia.

Ponadto Konwencja dotyczy wyłącznie spraw cywilnych i handlowych, nie znajduje natomiast zastosowania w sprawach podatkowych, celnych ani administracyjnych, nawet gdyby miały charakter międzynarodowy. Z zakresu Konwencji wyłączone są także kwestie dotyczące m.in. niewypłacalności i postępowań naprawczych instytucji finansowych i spraw analogicznych, przewozu pasażerów i towarów, własności intelektualnej oraz niektórych kwestii antymonopolowych. Konwencja nie dotyczy sporów rozstrzyganych przez sądy arbitrażowe ani innych alternatywnych metod rozwiązywania sporów.

Zasady wykonania i uznania orzeczenia w świetle Konwencji Haskiej

Artykuł 5 Konwencji określa, w jakich przypadkach orzeczenie będzie kwalifikować się do uznania i wykonania w innym państwie. Przepis uzależnia wykonanie i uznanie orzeczenia od szeregu okoliczności. Orzeczenie będzie uznane w innym państwie, jeśli m.in:

• osoba, przeciwko której występuje się o wykonanie lub uznanie orzeczenia, miała w momencie, gdy stała się stroną postępowania, miejsce zamieszkania w państwie, w którym zostało wydane orzeczenie,
• pozwany zgodził się na właściwość sądu państwa wydania orzeczenia w toku postępowania,
• orzeczenie dotyczy zobowiązań umownych i wydane zostało przez sąd państwa, w którym zobowiązanie ma być wykonane.

Z kolei orzeczenia, których przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomości, mogą być wykonane i uznane tylko wtedy, gdy nieruchomość położona jest na terytorium państwa wydania orzeczenia.

W Konwencji przewidziano ponadto podstawy uzasadniające odmowę uznania lub wykonania orzeczeń. Zgodnie z art. 7 Konwencji odmowa uznania lub wykonania orzeczenia nastąpi, jeśli:

• nie doręczono pozwanemu dokumentu wszczynającego postępowanie (lub dokumentu równoważnego) w czasie i w sposób umożliwiający podjęcie przez niego obrony,
• orzeczenie zostało wydane w wyniku oszustwa albo jest jawnie sprzeczne z porządkiem publicznym państwa, w którym miałoby nastąpić jego uznanie lub wykonanie.

Można również odmówić uznania lub wykonania orzeczenia, jeśli postępowanie było sprzeczne z umową, na mocy której strony poddały spór pod rozstrzygnięcie innego sądu, lub gdy zachodzi sprzeczność z innym orzeczeniem funkcjonującym w obrocie.

Zgodnie z Konwencją procedura uznania oraz wykonania orzeczenia ma być regulowana przez prawo państwa wykonania, chyba że przepisy Konwencji stanowią inaczej. Konwencja zastrzega przy tym, że sądy nie mogą odmówić wykonania lub uznania orzeczenia poprzez wskazanie, że wykonanie lub uznanie powinno nastąpić w innym państwie.

Niewykorzystany potencjał

Konwencja ma przede wszystkim usprawnić dostęp do wymiaru sprawiedliwości poprzez wprowadzenie przepisów ułatwiających proces uznawania i wykonywania orzeczeń zagranicznych, zarówno w sprawach cywilnych, jak i handlowych. Dla biznesu i sporów dotyczących umów handlowych oznacza to zwiększenie efektywności i transparentności rozstrzygania sporów.

Konwencja ma też sprzyjać lepszemu zarządzaniu ryzykiem związanym z transakcjami i postępowaniami sądowymi oraz zapewniać skuteczniejszy i tańszy sposób rozwiązywania sporów.

Osiągnięcie powyższych celów zależeć będzie jednak od tego, ile państw zdecyduje się na ostateczną ratyfikację Konwencji. Jeśli dojdzie do kolejnych ratyfikacji, można się spodziewać, że Konwencja przyczyni się do skrócenia czasu uznawania i wykonywania orzeczeń w innych jurysdykcjach, co jest szczególnie istotne w handlu międzynarodowym.

dr Marta Kozłowska, adwokat, Karolina Kozłowska, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy