Cywilna odpowiedzialność pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy
Opłacanie składek na ubezpieczenie wypadkowe nie w pełni zwalnia pracodawcę od odpowiedzialności z tytułu wypadku przy pracy.
Pracodawca w stosunku do każdego pracownika ma obowiązek opłacać składki na ubezpieczenie wypadkowe, z którego następnie wypłacane są świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Świadczenia te są podstawową formą kompensacji szkód spowodowanych wypadkami przy pracy. Opłacanie składek na ubezpieczenie wypadkowe nie zwalnia jednak pracodawcy w pełni od odpowiedzialności z tytułu wypadku przy pracy. Pracownik poszkodowany podczas wypadku przy pracy (bądź osoby poszkodowane wskutek śmierci pracownika) może dochodzić od pracodawcy uzupełniających świadczeń na zasadach odpowiedzialności cywilnej wynikającej z Kodeksu cywilnego.
Odpowiedzialność cywilna pracodawcy za szkodę wyrządzoną na skutek wypadku przy pracy ma charakter subsydiarny. Oznacza to, że pracodawca ponosi ją wyłącznie po uprzednim rozpoznaniu roszczeń pracownika o świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego i w wysokości, w jakiej świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie pokryły doznanego przez pracownika uszczerbku.
Na pracowniku występującym do sądu z roszczeniami o naprawienie szkody spowodowanej wypadkiem przy pracy spoczywa ciężar dowodu. Nie wystarczy powołać się na protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (protokół powypadkowy). Pracownik jest zobowiązany wykazać przesłanki odpowiedzialności cywilnej.
Pracodawca może ponosić odpowiedzialność cywilną na zasadzie winy bądź ryzyka.
Na zasadzie winy pracodawca będzie odpowiadał wówczas, gdy wypadek przy pracy wystąpi na skutek zawinionego działania (bądź zaniechania), tzn. można postawić pracodawcy (osobie, która działa w jego imieniu) zarzut, że w konkretnych okolicznościach nie wykonał tego, co powinien, bądź podjął i wykonał decyzję niewłaściwą, a następstwem tego działania było wystąpienie wypadku przy pracy, w wyniku którego pracownik poniósł szkodę. W takim przypadku pracownik jest zobowiązany wykazać następujące przesłanki odpowiedzialności: winę pracodawcy (subiektywną zarzucalność czynu), bezprawne działanie bądź zaniechanie, szkodę (uszczerbek na zdrowiu) oraz związek przyczynowy między bezprawnym działaniem bądź zaniechaniem a szkodą.
Niektórzy pracodawcy ponoszą zaostrzoną odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Dotyczy to podmiotów prowadzących na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności), które ponoszą odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu wyrządzoną komukolwiek przez ruch tego przedsiębiorstwa lub zakładu. Przykładem takiego przedsiębiorstwa lub zakładu są np. huty, kopalnie i zakłady energetyczne czy budowlane. W przeciwieństwie do odpowiedzialności na zasadzie winy, w przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka pracownik nie ma obowiązku wykazać, że działanie bądź zaniechanie pracodawcy było zawinione. Musi jedynie udowodnić szkodę (uszczerbek na zdrowiu) i związek przyczynowy pomiędzy ruchem przedsiębiorstwa a powstałą szkodą. Pracownik zwolniony jest z obowiązku wykazania winy i bezprawności działania, bowiem pracodawca ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka bez względu na istnienie tych przesłanek. Nawet jeśli w konkretnych okolicznościach pracodawcy nie można postawić zarzutu, że działał bezprawnie, to i tak nie może on się uchylić od odpowiedzialności za szkodę powstałą wskutek wypadku przy pracy. Przesłankami, które wyłączają odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie ryzyka, jest powstanie szkody wskutek siły wyższej lub wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą taki zakład bądź przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności. W orzecznictwie przyjmuje się wąskie rozumienie terminu „osoba trzecia”. Nie obejmuje ono m.in. innych pracowników pracodawcy czy jego kontrahentów.
W zależności od doznanego uszczerbku i jego wpływu na dalsze życie poszkodowanego może on dochodzić jednorazowego odszkodowania lub renty z tytułu uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia oraz odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jeżeli konsekwencją wypadku przy pracy była śmierć pracownika, osoby poszkodowane wskutek tej śmierci mogą dochodzić zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu, jednorazowego odszkodowania lub renty.
Pracownik jest uprawniony do dochodzenia roszczeń uzupełniających od pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy wyłącznie w takiej wysokości, w jakiej nie zostały one pokryte z ubezpieczenia społecznego. W przeciwieństwie do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego ich wysokość nie ma charakteru ryczałtowego – jest uzależniona od okoliczności konkretnego przypadku i wielkości szkody poniesionej przez pracownika.
Agata Miętek, Zespół Prawa Pracy kancelarii Wardyński i Wspólnicy