Cyfryzacja polskiego pieniądza
W 1990 r. powstało pierwsze polskie centrum rozliczeniowe. W 1991 r. wydano w Polsce pierwsze karty płatnicze przeznaczone dla klientów indywidualnych. Historia obrotu bezgotówkowego w naszym kraju ma już zatem ponad 25 lat. Tymczasem jedna z najważniejszych polskich regulacji dotyczących pieniądza – Prawo dewizowe – nie odnotowała ewolucji formy posługiwania się pieniądzem, zatrzymując się na czasach, kiedy dominującą formą pieniądza była gotówka. Wiele wskazuje na to, że ten stan rzeczy może niedługo ulec zmianie.
Może się tak stać za sprawą projektu zmiany ustawy Prawo dewizowe, który wpłynął do Sejmu. O tym, że przepisy Prawa dewizowego są anachroniczne i w żaden sposób nie przystają do realiów obrotu bezgotówkowego, przekonywaliśmy się w ostatnich latach wielokrotnie, doradzając podmiotom, które chciały wprowadzać innowacyjne usługi finansowe. Jest to zresztą problem znacznie szerszy, wykraczający poza regulacje zawarte w Prawie dewizowym. Również wiele innych aktów prawnych nie zawiera przepisów, które są dostosowane do obrotu bezgotówkowego. Dotyczy to chociażby przepisów prawa karnego, które nie do końca radzą sobie z obrotem bezgotówkowym.
Niedostosowanie przepisów do realiów współczesności objawiło się szczególnie wyraźnie w odniesieniu do kantorów internetowych. I to właśnie sytuacja prawna podmiotów prowadzących takie kantory stała się bezpośrednim powodem omawianej inicjatywy legislacyjnej. Cel projektu jest bardzo klarowny. Chodzi o objęcie regulacjami dotyczącymi działalności kantorowej wszelkiej działalności polegającej na wymianie walut, bez względu na formę i miejsce wymiany. Działalnością kantorową, w świetle postanowień projektu, będzie zarówno wymiana gotówki na gotówkę, wymiana walut dokonywana za pomocą automatycznego urządzenia do wymiany walut, jak i wymiana za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość.
Projekt zakłada, że wspomniany cel zostanie osiągnięty przede wszystkim wskutek odpowiedniej zmiany pojęcia „waluty” używanego przez Prawo dewizowe. Pojęcie to ma objąć zarówno znaki pieniężne, pieniądz elektroniczny, jak i zapis księgowy. Szczególnie istotne jest to ostatnie pojęcie. Należy rozumieć, że w zamyśle projektodawców obejmuje ono największy agregat pieniądza we współczesnym świecie, czyli właśnie klasyczny pieniądz bezgotówkowy (tzw. pieniądz bankowy).
Kierunek zmian zaproponowany w projekcie należy ocenić pozytywnie przede wszystkim dlatego, że znosi niezrozumiały z systemowego punktu widzenia podział na regulowane kantory wymieniające waluty w postaci gotówkowej oraz nieregulowane kantory wymieniające waluty w formie bezgotówkowej. Przed ostatecznym przyjęciem projektu warto jednak doprecyzować kilka jego elementów. Szczególnie istotne wydają się dwie rzeczy.
Niewątpliwie zasadnicze znaczenie ma użyte w projekcie pojęcie „zapisu księgowego”. Projekt nie definiuje jednak tego pojęcia, co jest to poniekąd zrozumiałe, bo trudno tu o dobrą legalną definicję. Unikając definiowania, narażamy się jednak na wątpliwości interpretacyjne. Dotyczą one chociażby tego, w jakim stopniu pojęcie to może odnosić się również do coraz popularniejszych kryptowalut. W zaproponowanej definicji waluty polskiej i walut obcych nie ma formalnie wymogu, aby zapis księgowy był prawnym środkiem płatniczym (wymóg ten odnosi się tylko do znaków pieniężnych). Nie wiadomo również, czy zwrot „wyrażony w walucie polskiej” (lub, odpowiednio, „wyrażone w walutach obcych”) odnosi się tylko do pieniądza elektronicznego, czy również do zapisu księgowego. Jest to wątpliwość mająca istotne znaczenie praktyczne. Oprócz kantorów internetowych dokonujących wymiany tradycyjnych walut popularność zdobywają w ostatnim czasie również giełdy wymieniające kryptowaluty. Czy wymiana kryptowalut też będzie traktowana jako działalność kantorowa?
Druga wątpliwość dotyczy tego, czy w zamyśle projektodawców „automatyczne urządzenia do wymiany walut” odnoszą się również do bankomatów. Jeżeli tak, to dobrze byłoby sprecyzować, kto dokładnie prowadzi działalność kantorową w przypadku wymiany walut przy użyciu bankomatów (operator bankomatu, wydawca karty czy jeszcze ktoś inny). Warto również precyzyjniej ustalić granicę pomiędzy działalnością kantorową wykonywaną przy użyciu automatycznych urządzeń a wyłączonym z reżimu Prawa dewizowego przeliczaniem walut dokonywanym przez instytucje płatnicze w ramach wykonywania transakcji płatniczych (art. 74 ustawy o usługach płatniczych).
Krzysztof Wojdyło, praktyka usług płatniczych i praktyka prawa nowych technologii kancelarii Wardyński i Wspólnicy
Artykuł jest częścią biuletynu praktyki prawa nowych technologii, lipiec 2015
