Bardziej przejrzysty obrót hurtowy energią elektryczną i gazem ziemnym | Co do zasady

Do 3 marca br. wszystkie państwa członkowskie UE powinny zaimplementować tzw. trzeci pakiet liberalizacyjny rynków energii elektrycznej i gazu ziemnego (obejmujący m.in. dyrektywę 2009/72 dotyczącą liberalizacji rynku energii elektrycznej oraz dyrektywę 2009/73 dotyczącą liberalizacji rynku gazu ziemnego). Zawiera on nową regulację w zakresie tzw. derywatów energetycznych, czyli instrumentów pochodnych, dla których towarem bazowym jest m.in. energia elektryczna i gaz ziemny albo przesył tych towarów.

Konieczność uregulowania tej kwestii wyniknęła z rozwoju rynków hurtowych energii w Unii Europejskiej. Proces liberalizacji unijnego rynku energii spowodował bowiem, że obrót hurtowy energią elektryczną i gazem ziemnym odbywa się nie tylko poprzez giełdy energii, inne tego rodzaju rynki regulowane oraz w ramach dwustronnych transakcji pomiędzy zainteresowanymi przedsiębiorstwami (tzw. OTC, over-the-counter), ale również poprzez obrót instrumentami pochodnymi.

Wykorzystywanie derywatów energetycznych służy potencjalnie kilku celom. Po pierwsze, zapewnia możliwość sprzedaży energii elektrycznej i gazu ziemnego za możliwie najlepszą cenę. Po drugie, umożliwia zarządzanie ryzykiem związanym z fluktuacją cen tych towarów. Po trzecie, pozwala na uzyskiwanie dodatkowych korzyści finansowych z tytułu spekulowania ceną w ramach tych instrumentów.

Regulacje zawarte w dyrektywie 2009/72 oraz dyrektywie 2009/73 mają charakter ramowy. Określają one zakres pojęcia derywatu oraz ogólne ramy dokumentowania tego rodzaju transakcji. Derywaty energetyczne stanowią jednak szczególnie wrażliwy instrument kształtowania cen na rynkach hurtowych, który może być wykorzystywany w sposób niezgodny z przeznaczeniem, o czym świadczy chociażby sprawa Enronu, w której wykorzystywanie tego rodzaju instrumentów spowodowało istotne perturbacje dla rynku.

Obecne regulacje prawne w zakresie derywatów odnoszą się w dużej mierze do rynków finansowych. Tym samym jedynie derywaty energetyczne będące przedmiotem obrotu na rynku regulowanym objęte są zakresem dyrektywy MAD i dyrektywy MiFID. W transakcjach poza rynkiem regulowanym możliwe jest więc nadużywanie derywatów energetycznych poprzez działania spekulacyjne czy też wykorzystywanie informacji poufnych (tzw. „insider trading”). Dlatego też Komisja Europejska zaproponowała nowe rozwiązania prawne w tym zakresie.

Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie integralności i przejrzystości rynku energii (KOM(2010)726 final z 8 grudnia 2010 r. 2010/0363/(COD)) określa wspólne ramy monitorowania rynku hurtowego energii, zasady przekazywania danych oraz procedury dochodzenia i egzekwowania przepisów. Projekt ten upoważnia Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER), we współpracy z krajowymi organami regulacji energetyki oraz organami regulacji rynków finansowych, do kontroli i monitorowania tego rynku. Umożliwia także wprowadzanie skutecznych sankcji za naruszanie powyższych przepisów. Nowe przepisy mają uzupełnić istniejące regulacje i zapewnić całościową kontrolę rynku derywatów energetycznych.

Obecnie projekt nowego rozporządzenia Komisji Europejskiej trafił do Parlamentu Europejskiego i Rady. Prace nad tym dokumentem powinny się zakończyć w pierwszej połowie 2011 roku.