Zwrot dopłat w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w sytuacji powstałej straty
W umowie spółki dopuszczalny jest zapis, że dopłaty mogą zostać zwrócone wspólnikom pomimo zaistniałej straty. Czy jednak taki zapis sprawia, że dopłaty zawsze zostaną zwrócone, bez względu na wysokość straty?
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością dopłaty są jednym ze sposobów dofinansowania spółki poprzez zwiększenie jej kapitałów własnych, stanowią zatem część jej własnego majątku. Nałożenie na wspólników obowiązku wnoszenia dopłat do spółki jest możliwe tylko wówczas, gdy przewiduje to umowa spółki w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału, na przykład jego wielokrotności. Dopłaty powinny być nakładane i uiszczane przez wspólników równomiernie w stosunku do ich udziałów, a więc ich wysokość nie może być zróżnicowana wobec poszczególnych wspólników, z tym zastrzeżeniem jednak, że wysokość dopłat jest proporcjonalna do ilości posiadanych udziałów.
Wysokość i terminy dopłat oznaczane są co do zasady uchwałą wspólników. Zgodnie z art. 36 pkt 2e ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. w razie powzięcia uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością określającej termin i wysokość dopłat, równowartość dopłat ujmuje się w odrębnej pozycji pasywów bilansu (kapitał rezerwowy z dopłat wspólników) i wykazuje się jako składnik kapitału własnego dopóki ten nie zostanie użyty w sposób uzasadniający jego odpisanie. Uchwalone, lecz niewniesione dopłaty wykazuje się w dodatkowej pozycji kapitałów własnych „Należne dopłaty na poczet kapitału rezerwowego (wielkość ujemna)”.
Jeżeli wspólnik nie uiścił dopłaty w określonym terminie, obowiązany jest do zapłaty odsetek ustawowych. Spółka może również żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki w uiszczeniu dopłat. Dopuszczalne jest jednak, aby w umowie spółki w sposób odmienny uregulować odpowiedzialność wspólnika z tytułu niewniesienia dopłat w terminie. Natomiast z uwagi na fakt, iż dopłaty stanowią część kapitałów własnych spółki, nie jest możliwe pobieranie przez wspólnika odsetek od wniesionych dopłat, gdyż nie ma on roszczenia o ich zwrot do czasu, aż zostanie podjęta uchwała w tym zakresie.
Dopłaty nie powiększają udziałów wspólników w kapitale zakładowym spółki, a zatem do zwrotu dopłat nie mają zastosowania przepisy o obniżeniu kapitału zakładowego oraz związane z tym obowiązki na przykład w zakresie postępowania konwokacyjnego (ogłoszenie o obniżeniu kapitału wraz z wezwaniem wierzycieli spółki do zgłoszenia sprzeciwu).
Zgodnie z art. 179 § 1 Kodeksu spółek handlowych dopłaty mogą być zwracane wspólnikom, jeżeli nie są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym. Jednakże w art. 178 § 1 k.s.h. przewidziano, iż do dopłat stosuje się wspomniany art. 179 k.s.h., o ile umowa spółki nie stanowi inaczej. Innymi słowy, w umowie spółki dopuszczalny jest zapis, iż dopłaty mogą zostać zwrócone wspólnikom pomimo zaistniałej straty.
Pojawia się zatem pytanie, czy w sytuacji, gdy umowa spółki przewiduje możliwość zwrotu dopłat, pomimo wystąpienia w spółce straty, dopłaty zawsze mogą zostać zwrócone, bez względu na wysokość straty.
Podstawę ograniczeń w tym zakresie stanowi art. 189 § 2 k.s.h., zgodnie z którym wspólnicy nie mogą otrzymywać z jakiegokolwiek tytułu wypłat z majątku spółki potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego. Zatem podjęcie uchwały o zwrocie dopłat jest uzależnione od aktualnej sytuacji finansowej spółki.
Jeżeli kapitały własne w spółce, inne niż kapitał zakładowy, przewyższają powstałą stratę, wówczas zwrot dopłat jest możliwy, gdyż kapitał zakładowy nadal jest w pełni pokryty. Jeżeli natomiast strata przewyższy wysokość kapitałów własnych spółki w ten sposób, że wystąpi co najmniej częściowy brak pokrycia kapitału zakładowego, możliwość zwrotu dopłat jest wyłączona w granicach kwoty potrzebnej do pełnego pokrycia kapitału zakładowego. W dalej idącym przypadku, gdy strata przewyższy wysokość wszystkich kapitałów własnych, co w praktyce oznacza, że spółka posiada ujemne kapitały własne i kwalifikuje się do upadłości, zwrot dopłat jest całkowicie wykluczony.
Warto zauważyć, że art. 189 § 2 k.s.h. ma charakter bezwzględnie obowiązujący, zaś wspólnik, który wbrew przepisom prawa otrzymał wypłatę, w tym również z tytułu nienależnego zwrotu dopłat, obowiązany jest do jej zwrócenia na rzecz spółki (art. 198 k.s.h.).
Należy mieć zatem na uwadze, że zwrot dopłat nie będzie dopuszczalny pomimo zapisów w umowie spółki, pozwalających na dokonanie ich zwrotu w sytuacji wystąpienia straty, w takich granicach, w jakich są one potrzebne do pełnego pokrycia kapitału zakładowego.
Kinga Ziemnicka, Zespół Prawa Korporacyjnego, Restrukturyzacji Spółek i Kontraktów Handlowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
