Zmiana relacji między podatnikiem a organami podatkowymi i sądami administracyjnymi – Tarcza 3.0 | Co do zasady

W ramach Tarcz Antykryzysowych wprowadzono wiele zmian wpływających na relację podatnika z organami podatkowymi i z sądami administracyjnymi. Za sprawą tzw. Tarczy 3.0, która weszła w życie 16 maja 2020 r., podatnicy, organy podatkowe i sądy administracyjne wychodzą ze stanu hibernacji.

Na mocy postanowień Tarczy 3.0¹ uchylono przepisy dotyczące zawieszenia lub nierozpoczęcia biegu terminów m.in. dla kontroli celno-skarbowych, postępowań i kontroli przewidzianych w Ordynacji podatkowej, egzekucji zobowiązań podatkowych, postępowań prowadzonych przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi i Naczelnym Sądem Administracyjnym.

Terminy, których bieg nie rozpoczął się z uwagi na treść hibernujących przepisów nowelizacji ustawy kryzysowej z 31 marca 2020 r., rozpoczynają bieg po upływie siedmiu dni od dnia wejścia w życie Tarczy 3.0, tj. 24 maja 2020 r. Również terminy, których bieg uległ zawieszeniu na podstawie ustawy kryzysowej, od 24 maja 2020 r. będą biec dalej. W praktyce, uwzględniając treść poszczególnych przepisów ustawy np. Ordynacji podatkowej lub Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, oznacza to, że terminy będą mogły zakończyć swój bieg najwcześniej 25 maja.

Z powyższego wynika, że kontrole celno-skarbowe oraz kontrole i postępowania podatkowe będą kontynuowane. Należy liczyć się z tym, że już w kolejnym tygodniu podatnikom mogą być doręczane decyzje podatkowe lub wezwania w toku postępowania. Inicjowane będą także nowe kontrole i postępowania podatkowe.

Reorganizacja pracy sądów administracyjnych

• Rozprawy na odległość

Tarcza 3.0 wprowadza nowy standard, wedle którego wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny mają przeprowadzać rozprawy na odległość, przy użyciu urządzeń zapewniających bezpośredni przekaz obrazu i dźwięku.

Jako odstępstwo od powyższej zasady sąd może stwierdzić, że przeprowadzenie rozprawy nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób, które miałyby w niej uczestniczyć i zadecydować o skierowaniu sprawy na rozprawę przy obecności stron.

Ta zmiana obowiązuje w okresie „stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich”.

• Posiedzenia niejawne przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym

Tarcza 3.0 wprowadza przepis, który stanowi, że przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a przeprowadzenie rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących i nie można przeprowadzić rozprawy na odległość z jednoczesnym przekazem obrazu i dźwięku.

Ta zmiana nie została ograniczona ramami czasowymi.

• Posiedzenia niejawne przed Naczelnym Sądem Administracyjnym

W sprawach, w których strona wnosząca skargę kasacyjną nie zrzekła się rozprawy lub inna strona zażądała przeprowadzenia rozprawy, Naczelny Sąd Administracyjny może rozpoznać skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, jeżeli wszystkie strony w terminie 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze skierowania sprawy na posiedzenie niejawne wyrażą na to zgodę.

Ta zmiana obowiązuje w okresie „stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich”.

Czy powyższe zmiany wyjdą na dobre podatnikom?

To zależy.

Niewątpliwie korzyścią jest to, że nowe przepisy stanowią jakieś rozwiązanie zmierzające do umożliwienia sądom funkcjonowania, co przekłada się na terminy rozpoznawania spraw. O ile część sądów w Polsce wyznacza terminy rozpraw na bieżąco, o tyle czas oczekiwania na rozpatrzenie sprawy podatkowej np. przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wymaga dużych pokładów cierpliwości.

U podatników, którzy uważają, że właściwe zaprezentowanie argumentów podczas pełnowartościowej rozprawy może być kluczowe dla powodzenia ich sprawy, mogą pojawić się istotne obawy. Trudno stwierdzić, czy podatnicy podczas wideokonferencji będą mieli podobne szanse swobodnego wyrażenia swojego stanowiska jak podczas normalnej rozprawy.

Swoje obawy o interesy obywateli wyraził także Rzecznik Praw Obywatelskich, który przekazał do Senatu uwagi do projektu Tarczy 3.0 w wersji uchwalonej przez Sejm. Przedstawił w nich m.in. zastrzeżenia do formuły rozpoznawania spraw sądowoadministracyjnych na posiedzeniu niejawnym.

Z uwag RPO wywieść można, że wyposażenie techniczne danego sądu może decydować o przestrzeganiu bądź naruszeniu konstytucyjnych norm. Dodatkowo wątpliwości RPO budzą sformułowania nieostre jak „nadmierne zagrożenie”. RPO wskazuje, że powyższe rozwiązania mogą stanowić odstępstwo od zasady jawności posiedzeń sądowych wyrażonej w art. 90 § 1 Prawa o postepowaniu przed sądami administracyjnymi, która stanowi uszczegółowienie zasady jawności postępowania sądowego wynikającej z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Pozbawia przez to strony postępowania prawa do osobistego udziału w czynnościach procesowych, a także prawa do bycia wysłuchanym, które są̨ istotnym elementem sprawiedliwej procedury sądowej.

Działanie na etapie przedsądowym

Zmiany wprowadzone przez Tarczę 3.0 mogą spowodować, że podatnicy będą mieć ograniczoną możliwość przedstawienia swoich racji przed sądem administracyjnym.

To prowadzi do wniosku, że wzmożona aktywność podatnika na szeroko rozumianym etapie przedsądowym jest więcej niż wskazana.

Przede wszystkim należy poszukiwać płaszczyzny do dyskusji z organami podatkowymi. W rozmowie z organem podatkowym można niekiedy się dowiedzieć, czego wymaga organ podatkowy, zanim wyda on akt administracyjny. Wbrew pozorom nie jest to regułą. Takie kontakty pomagają również zbudować nić porozumienia, dzięki której podatnik uczulony na pewne kwestie może uczynić zadość oczekiwaniom organu podatkowego np. co do postępowania dowodowego. W optymistycznym wariancie podatnik może być w stanie przedstawić argumentację, którą – po prostu – przekona organ podatkowy (przynajmniej w części). Oznaczałoby to załatwienie sprawy… prawie polubownie.

Maksymilian Olejniczak, praktyka podatkowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy