Zmiana powództwa wzajemnego
W jednej ze spraw rozpoznawanych przed Sądem Okręgowym w Poznaniu powstało interesujące zagadnienie prawne dotyczące tego, do kiedy powód wzajemny może zmienić żądanie pozwu wzajemnego.
Likwidacja postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych w połowie 2012 roku spowodowała, że przed sądami gospodarczymi pojawiły się ponownie powództwa wzajemne. Instytucja ta pozwala pozwanemu wnieść przeciwko powodowi powództwo w tym samym postępowaniu, przy czym można to uczynić albo w odpowiedzi na pozew, albo oddzielnie, jednak nie później niż na pierwszej rozprawie (art. 204 § 1 k.p.c.).
Powództwo wzajemne w terminie
W omawianej sprawie pozwani wytoczyli powództwo wzajemne oddzielnie od odpowiedzi na pozew, w przewidzianym terminie. Powództwo wzajemne obejmowało żądanie zapłaty kar umownych za zwłokę oraz za odstąpienie od umowy. Było zatem związane z roszczeniem powoda, który żądał wynagrodzenia za wykonane przez siebie prace, podczas gdy pozwani twierdzili, że były one opóźnione. Sąd przyjął powództwo wzajemne do rozpoznania i prowadził postępowanie dowodowe w celu oceny jego zasadności.
Zmiana żądania
Po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego obejmującego dowody osobowe pozwani postanowili zmienić powództwo wzajemne. Obok zapłaty kar umownych zażądali również odszkodowania z tytułu wadliwego wykonania umowy. Było to całkowicie nowe żądanie, wynikające wprawdzie z wykonywania tej samej umowy, ale nieobecne w dotychczasowych twierdzeniach i dowodach oferowanych przez pozwanych. Pozwani argumentowali, że zmiana taka jest dopuszczalna z mocy art. 193 k.p.c. w zw. z art. 204 § 3 k.p.c., bo skoro można zmienić powództwo główne aż do zamknięcia rozprawy, to w tym samym terminie można zmienić także powództwo wzajemne.
Na poparcie zmienionego powództwa wzajemnego pozwani zaoferowali wiele nowych dowodów, zarówno z dokumentów, jak i zeznań świadków oraz z opinii biegłego. Były to dowody dotyczące zupełnie nowych okoliczności. Pozwani powołali się także na stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z 1 lutego 1967 r. (III PR 95/66) wydanym w sprawie pracowniczej, w którym dopuszczono zmianę powództwa także po terminie określonym w art. 204 § 1 k.p.c., a więc później niż na pierwszej rozprawie.
Sprzeciw powoda
Powód sprzeciwił się dopuszczalności zmiany powództwa, wskazując, że jest ona spóźniona w świetle art. 204 § 1 k.p.c., gdyż powództwo wzajemne wnosi się na pierwszej rozprawie, a nie na ostatniej. Po przeprowadzeniu dowodów osobowych do rozstrzygnięcia pozostawał bowiem już tylko wniosek o dowód z opinii biegłego i w przypadku jego oddalenia powinno nastąpić zamknięcie rozprawy i wydanie wyroku.
Zmiana niedopuszczalna
Sąd po przebadaniu wyrażonych w doktrynie i orzecznictwie stanowisk odnośnie do wskazanego problemu prawnego uznał, że dokonana przez powodów wzajemnych zmiana powództwa jest niedopuszczalna. Stwierdził, że zmiana powództwa wzajemnego musi być dokonana w takim czasie, aby nie opóźniała postępowania. Ponieważ w tej sprawie rozpoznanie powództwa wzajemnego wiązałoby się z potrzebą przenalizowania setek dokumentów, przesłuchania kolejnych świadków i zapewne także dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, niewątpliwie wystąpiłaby poważna, kilkunastomiesięczna albo nawet dłuższa zwłoka w rozpoznaniu sprawy.
Sąd postanowił wobec tego o wyłączeniu powództwa wzajemnego do odrębnego rozpoznania. Na postanowienie to nie przysługuje zażalenie. Następnie na kolejnym terminie oddalił pozostałe wnioski dowodowe stron, zamknął rozprawę i wkrótce później ogłosił wyrok rozstrzygający o powództwie głównym oraz o powództwach wzajemnych w kształcie zgłoszonym pierwotnie.
Stanowisko zajęte przez sąd jest trafne i to nie tylko dlatego, że prowadzi do szybszego osądzenia sporu, co w warunkach przewlekłości wymierzania sprawiedliwości w Polsce jest zaletą samą w sobie. Dopuszczenie zmiany powództwa wzajemnego bez ograniczeń czasowych mogłoby prowadzić do tego, że pozwany zmieniałby to powództwo choćby o symboliczną kwotę po to tylko, aby uniemożliwić wydanie wyroku rozstrzygającego o powództwie głównym. O ile wobec tego można przyjąć, że uprawnienie takie przysługuje powodowi aż do zamknięcia rozprawy, o tyle odpowiednie stosowanie art. 193 k.p.c. do powództwa wzajemnego (art. 204 § 3 k.p.c.) wymaga przyjęcia, że zmiana powództwa wzajemnego po pierwszej rozprawie jest dopuszczalna tylko o tyle, o ile nie spowoduje zwłoki w postępowaniu.
dr Marcin Lemkowski, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
