Zezwolenia dewizowe i sprawozdania dewizowe

10.11.2011 rynki kapitałowe

Choć prawo dewizowe już tylko w wyjątkowych sytuacjach zobowiązuje do posiadania zezwoleń dewizowych, to nie można zapominać o obowiązkach sprawozdawczych wobec NBP.

Od pewnego czasu można zaobserwować postępującą liberalizację prawa dewizowego. Obecnie obrót dewizowy z zagranicą jest niemal swobodny, a konieczność wystąpienia o indywidualne zezwolenie dewizowe do Prezesa Narodowego Banku Polskiego zdarza się wyjątkowo. Niektórym transakcjom nadal towarzyszą jednak określone obowiązki dewizowe.

Transakcje z nierezydentami z krajów Unii (a także Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego) podlegają łagodniejszym zasadom niż transakcje z nierezydentami z krajów trzecich, czyli innych niż należące do UE, OECD i EOG. Różne ułatwienia dotyczą również obywateli i przedsiębiorstw z państw, z którymi Polska zawarła umowy międzynarodowe o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Rezydenci (osoby mające miejsce zamieszkania w Polsce oraz przedsiębiorstwa z siedzibą w kraju) potrzebują indywidualnego zezwolenia dewizowego, aby móc otworzyć rachunek w banku znajdującym się w kraju trzecim. Także rezydenci, którzy chcieliby nabyć udziały czy akcje spółek z siedzibą w krajach trzecich, jednostki uczestnictwa w funduszach z krajów trzecich albo dłużne papiery wartościowe wyemitowane przez nierezydentów z krajów trzecich, muszą wystąpić o zezwolenie dewizowe. Takie zezwolenie jest też wymagane w celu nabywania wierzytelności od nierezydentów z krajów trzecich, jak również zbywania w krajach trzecich dłużnych papierów wartościowych oraz wierzytelności.

Nierezydenci z krajów trzecich muszą m.in. wystąpić o zezwolenie dewizowe na zbywanie w Polsce dłużnych krótkoterminowych papierów wartościowych oraz wierzytelności i innych praw, chyba że nabyli je w Polsce. Wymagane jest też zezwolenie na rozliczenie takich transakcji.

Rezydenci dokonujący określonych czynności z nierezydentami i – co do zasady – pod warunkiem, że wynikająca z nich wartość aktywów i pasywów łącznie przekroczy wskazane w prawie kwoty, mają obowiązki informacyjno-sprawozdawcze wobec Narodowego Banku Polskiego. Obowiązki te wykonuje się na specjalnych formularzach w systemie elektronicznym NBP miesięcznie, kwartalnie lub rocznie.

Przykładowo NBP musi otrzymywać informacje o stanie na rachunku lub rachunkach w zagranicznych bankach. Rezydent musi również składać sprawozdania o posiadaniu wyemitowanych przez nierezydentów akcji, papierów wartościowych, udziałów, instrumentów rynku pieniężnego, instrumentów pochodnych lub tytułów uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. W przypadku gdy rezydenci dokonują emisji dłużnych papierów wartościowych lub innych instrumentów rynku pieniężnego, będą musieli złożyć sprawozdania do NBP, jeśli emisja dokonywana jest na rynku zagranicznym lub chociaż w części została objęta przez nierezydentów. Niezbędne jest przekazywanie informacji do NBP o wysokości należności od nierezydentów albo zobowiązań wobec nierezydentów, m.in. wynikających z czynności handlowych, pożyczek, kredytów czy leasingu finansowego.

Bez względu na wartość należy m.in. informować o posiadanym udziale i liczbie głosów w podmiotach zagranicznych, w których rezydenci posiadają co najmniej 10 proc. głosów. W sytuacji odwrotnej, czyli jeśli podmioty zagraniczne posiadają minimum 10 proc. głosów w polskich spółkach, takie polskie spółki muszą raportować o tym fakcie do NBP. Posiadanie oddziału w Polsce przez zagranicznego przedsiębiorcę zobowiązuje ten oddział do przekazywania do NBP raportów.

Dokonując obrotu dewizowego należy wobec tego sprawdzić, czy dana transakcja wymaga zezwolenia dewizowego, a jeśli tak, to należy o nie wcześniej wystąpić. Ważne jest także ustalenie, na podstawie przepisów wykonawczych do prawa dewizowego, czy dana transakcja wymaga składania sprawozdania do NBP, jakie szczegółowe informacje są w danym przypadku wymagane i jakie są terminy wykonania obowiązków.

Należy pamiętać, że Kodeks karny skarbowy przewiduje kary za naruszenie obowiązków dewizowych. Np. za dokonywanie czynności bez wymaganego zezwolenia zarówno rezydent, jak i nierezydent może zostać ukarany grzywną nawet do wysokości 13 mln zł, a w niektórych przypadkach także karą pozbawienia wolności nawet do 2 lat. Ponadto za wyłudzenie zezwolenia można zostać dodatkowo pozbawionym wolności do roku. Jeśli rezydent mimo obowiązku nie będzie składał sprawozdań do NBP, może zostać ukarany karą grzywny do wysokości 5,5 tys. zł.

Danuta Pajewska, Zespół Rynków Kapitałowych i Instytucji Finansowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy