Ułatwienia w dostępie do rachunków spadkodawców
Z początkiem lipca 2016 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, przewidująca znaczne ułatwienia w dostępie do tzw. rachunków nieaktywnych, także otwartych przed dniem wejścia w życie nowych przepisów.
Ustawa, która została niemal jednogłośnie przyjęta przez Sejm, jest pozytywnie oceniana przez praktyków prawa, choć należy mieć na względzie, że od 1 lipca nie tylko spadkobiercy posiadaczy rachunków (rozumianych dalej jako posiadacze rachunków bankowych oraz tzw. członkowie kasy, czyli posiadacze rachunków prowadzonych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe – SKOK-i), ale też inne instytucje wskazane w ustawie, uzyskają łatwy i szybki dostęp do informacji o wszystkich rachunkach danej osoby fizycznej, prowadzonych przez banki i SKOK-i.
Wprowadzone zmiany do ustawy Prawo bankowe oraz ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (dalej jako ustawa o SKOK-ach) mają przede wszystkim na celu uproszczenie procedury uzyskania przez spadkobierców i zapisobierców informacji o rachunkach bankowych i rachunkach w SKOK-ach spadkodawców, tak by spadkobiercy napotykali mniejsze problemy w związku z wypłatą środków pieniężnych należnych im z tytułu spadkobrania. Ustawa zmieniająca wprowadza także regulacje mające na celu określenie wpływu śmierci posiadacza rachunku na zawartą umowę rachunku bankowego lub odpowiednio umowę imiennego rachunku członka kasy.
Obecnie, zgodnie z art. 56 Prawa bankowego, posiadacz rachunku bankowego może polecić na piśmie, aby bank dokonał – po śmierci posiadacza – wypłaty z rachunku określonej kwoty pieniężnej wskazanym przez posiadacza osobom dla niego najbliższym, m.in. małżonkowi, rodzicom, dzieciom, wnukom lub rodzeństwu (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci). Kwota wypłaty, o której mowa powyżej, bez względu na liczbę dyspozycji wydanych w różnych bankach, nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku (obecnie ok. 90 tysięcy złotych). Co istotne, kwota wypłacona przez bank uprawnionym osobom nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku i powinna być wypłacona przez bank (podzielona między uprawnione osoby) niezależnie od tego, czy przeprowadzono dział spadku czy też nie. W praktyce jednak mało osób korzysta z tej możliwości i składa w banku oświadczenie o dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Banki nie mają obowiązku informować klientów o takiej możliwości, a sami klienci rzadko zdają sobie sprawę, że przysługuje im takie uprawnienie.
Dlatego, zgodnie z nowelizacją (dodany art. 56a do ustawy Prawo bankowe oraz ust. 2a i 2b do art. 14 ustawy o SKOK-ach), bank i SKOK obowiązany będzie przy zawieraniu umowy rachunku poinformować w sposób zrozumiały dla posiadacza rachunku o możliwości wydania przez niego dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Gdy tylko bank albo SKOK poweźmie informację o śmierci posiadacza rachunku, który wydał dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, będzie zobowiązany zawiadomić niezwłocznie osoby wskazane przez posiadacza rachunku o możliwości wypłaty na ich rzecz określonej kwoty.
Dodatkowo nowe regulacje określają, jaki wpływ ma śmierć posiadacza rachunku na zawartą umowę rachunku bankowego, a także określają skutki prawne niekorzystania z rachunku bankowego przez długi czas. Od 1 lipca 2016 r. umowa rachunku bankowego, którego posiadaczem jest osoba fizyczna, niezawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, ulega rozwiązaniu co do zasady z dniem śmierci posiadacza rachunku albo z upływem 10 lat od dnia wydania przez posiadacza rachunku ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku. Jeżeli jednak posiadacz rachunku nie wyda żadnej dyspozycji dotyczącej rachunku w ciągu 5 lat, bank albo SKOK prowadzący rachunek będzie miał obowiązek wystąpić do Ministra Cyfryzacji o udostępnienie danych z rejestru PESEL, by ustalić, czy posiadacz rachunku żyje.
Jedną z istotniejszych zmian, które będą miały znaczenie praktyczne dla spadkobierców, jest wprowadzenie obowiązku prowadzenia przez banki i SKOK-i centralnej informacji o rachunkach. Na żądanie spadkobiercy banki i SKOK-i będą zobowiązane (po zweryfikowaniu tytułu do spadku) do pozyskania dla każdego ze spadkobierców, który tego zażąda, informacji o wszystkich rachunkach prowadzonych w polskich bankach i SKOK-ach na rzecz spadkodawcy. Ze zbiorczej informacji spadkobierca uzyska dane banku lub SKOK-u, który prowadził rachunek spadkodawcy, numer rachunku oraz informację, czy rachunek jest nadal prowadzony. Procedura uzyskania informacji z centralnej bazy nie będzie skomplikowana, a uzyskanie informacji nie powinno zajmować więcej niż kilka czy kilkanaście dni. Spadkobierca będzie mógł jednak złożyć wniosek o udzielenie informacji z centralnej bazy jedynie wówczas, jeśli będzie znał dane przynajmniej jednego banku lub SKOK-u, który prowadził albo prowadzi rachunek spadkodawcy.
Najprawdopodobniej banki oraz SKOK-i będą pobierały opłaty za usługę, ale ustawa zastrzega, że nie może ona wynosić więcej niż koszt wygenerowania takiej informacji.
Przewiduje się, że nowelizacja rozwiąże problemy wielu osób, które po śmierci bliskich będą chciały uporządkować ich sprawy, a także znacznie zmniejszy liczbę tzw. uśpionych kont, na których od lat leżą środki zgromadzone przez zmarłych.
Dodatkowo warto zwrócić uwagę, że zgodnie z nowymi przepisami prawo do uzyskania w dowolnym banku oraz SKOK-u zbiorczej informacji o rachunkach osoby fizycznej na wypadek jej śmierci mają mieć m.in. Komisja Nadzoru Finansowego, sąd lub prokurator w związku z toczącym się postępowaniem o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, sąd w związku z prowadzonym postępowaniem spadkowym, komornik sądowy oraz organ podatkowy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych.
Ponieważ bank oraz SKOK będzie miał obowiązek zawiadomić gminę ostatniego miejsca zamieszkania posiadacza rachunku o dacie powzięcia informacji o śmierci posiadacza rachunku, także gmina będzie uprawniona do uzyskania zbiorczej informacji w dowolnym banku oraz SKOK-u.
Aldona Leszczyńska-Mikulska, praktyka doradztwa dla klientów indywidualnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
Dagmara Michalska, praktyka bankowości i finansowania projektów kancelarii Wardyński i Wspólnicy