Trzeba wiedzieć, gdzie pozwany mieszka | Co do zasady

Choć z samego brzmienia art. 126 § 2 k.p.c. nie można jednoznacznie wywnioskować, że pod pojęciem „adres” należy rozumieć adres zamieszkania, a nie inny adres, w powszechnej praktyce sądów przeważa pogląd, że niezbędne jest podanie właśnie tego pierwszego. Brak wskazania miejsca zamieszkania lub siedziby strony pozwanej stanowi podstawę zwrotu pozwu, bowiem uniemożliwia nadanie mu prawidłowego biegu.

Uchwała Sądu Najwyższego z 17 lipca 2014 r., III CZP 43/14

Wskazanie w pozwie miejsca zamieszkania powoda i pozwanego wspomaga indywidualizację i identyfikację stron oraz umożliwia ich komunikację z sądem¹. Pozwala również określić właściwość miejscową sądu, może decydować o sposobie przesyłania i doręczania dokumentów sądowych, a w szerszym ujęciu – wpływa na rozwiązywanie problemów transgranicznych czy też decyduje o istnieniu jurysdykcji krajowej.

Obowiązek oznaczenia w pierwszym piśmie procesowym miejsca zamieszkania lub siedziby oraz adresów stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników wynika z art. 126 ust. 2 Kodeksu postępowania cywilnego. Choć na gruncie art. 25 k.c. miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu, w odniesieniu do prawa procesowego przyjmuje się, że obowiązek obejmuje wskazanie konkretnego adresu. Jeżeli powyższy wymóg formalny nie zostanie spełniony, stanowi to przesłankę zwrotu pozwu na podstawie art. 130 § 2 k.p.c.

Adres miejsca pracy nie wystarczy

Zagadnienie, które rozpatrywał Sąd Najwyższy, dotyczyło możliwości wskazania w pozwie miejsca pracy pozwanego jako miejsca doręczeń pism procesowych. W przedmiotowej sprawie powód nie określił adresu zamieszkania strony pozwanej oraz nie wykonał późniejszego zarządzenia przewodniczącego wydziału sądu okręgowego dotyczącego jego podania, w związku z czym pozew został zwrócony na podstawie art. 130 § 2 k.p.c.

Rozpoznając zażalenie na powyższą decyzję procesową, sąd drugiej instancji powziął poważne wątpliwości i przedstawił Sądowi Najwyższemu następujące zagadnienie:

Czy niewskazanie przez powoda w pozwie miejsca zamieszkania pozwanego, będącego osobą fizyczną – przy jednoczesnym wskazaniu miejsca jego pracy, w sposób umożliwiający doręczenie pism procesowych – stanowi brak formalny pozwu uzasadniający zarządzenie zwrotu pozwu?

Na powyższe pytanie Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi pozytywnej.

W uzasadnieniu swojej uchwały SN podkreślił, że według wszystkich reprezentatywnych słowników języka polskiego, przez adres należy rozumieć miejsce zamieszkania osoby lub «znajdowania się» instytucji (…). Skoro zatem w art. 126 § 2 pkt 1 k.p.c. użyto formuły «adresy stron», może to – w odniesieniu do osób fizycznych – oznaczać wyłącznie adresy zamieszkania stron, a nie adres ich zakładu pracy, zwłaszcza że pojęcie «adres zakładu pracy strony» nie istnieje (…). W tej sytuacji szukanie jakichś odniesień w art. 135 § 1 k.p.c., niezależnie od tego, że bardzo ostrożnie należy łączyć wymagania formalne pozwu z doręczeniami, jest nieuzasadnione, zwłaszcza że w tym przepisie jest mowa o «miejscu pracy» strony, a nie o adresie.

Z uwagi na fakt, że w miejscu zamieszkania – co do zasady – odbiera się korespondencję i na nią oczekuje, powiązanie z tym właśnie punktem gwarantuje pozwanemu rzetelny proces, a także uszanowanie prawa do sądu tej strony postępowania. Zalety tej nie ma miejsce pracy, tym bardziej że w przypadku pracowników mobilnych nie jest to pojęcie jednoznaczne. Co więcej, możliwość wskazywania jedynie adresu zakładu pracy podważyłoby stosowanie niektórych zasad doręczeń pism, wysłowionych w art. 136, 138 oraz 139 k.p.c.

Sąd Najwyższy zauważył również, że w wyjątkowej sytuacji obowiązek podania adresu zamieszkania pozwanego może ograniczyć jego prawo do sądu, jednakże nie stanowi to uniwersalnego punktu odniesienia. Wskazane prawo jest powiązane z istnieniem pewnych, nieraz dotkliwych ograniczeń, bowiem konieczne jest spełnienie danych formalności prawnych czy stawianie pewnych barier procesowych.

Zdaje się, że w przedmiotowej sprawie – co podkreśla również SN – uwadze sądu drugiej instancji uszła zmiana art. 126 k.p.c., dokonana za sprawą ustawy z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego², która weszła w życie w dniu 7 lipca 2013 r. Na jej mocy stało się jasne, że oprócz oznaczenia miejsca zamieszkania pozwanego, pozew powinien zawierać również jego adres.

Z tych też powodów Sąd Najwyższy podjął następującą uchwałę:

Niewskazanie przez powoda w pozwie miejsca i adresu zamieszkania pozwanego będącego osobą fizyczną jest brakiem formalnym pozwu uniemożliwiającym nadanie mu prawidłowego biegu.

Oliwia Lewandowska, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy