Sklepy będą walczyć z marnowaniem żywności | Co do zasady

W Unii Europejskiej, według ostatnich szacunków FUSIONS (Food Use for Social Innovation by Optimising Waste Prevention Strategies), marnuje się ok. 88 milionów ton żywności rocznie, a koszty z tym związane szacuje się na ok. 143 miliardy euro. Chociaż większość żywności (ok. 50%) marnowana jest w gospodarstwach domowych, dystrybucja odpowiada za ok. 5%, czyli ponad 4 miliony ton marnowanej żywności.

Do tej pory udogodnienia regulacyjne przeciwdziałające marnowaniu żywności pojawiły się na gruncie przepisów podatkowych. Producenci i dystrybutorzy dokonujący na rzecz organizacji pożytku publicznego darowizn, których przedmiotem są produkty spożywcze, są zwolnieni od podatku od towarów i usług. To jednak wciąż za mało, aby skutecznie przeciwdziałać marnowaniu żywności.

Rozwiązaniem mają być regulacje zawarte w nowej ustawie o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności, którą sejm uchwalił 19 lipca 2019 r. Część przepisów weszła w życie 18 września br., natomiast pozostałe zaczną obowiązywać od 1 marca 2020 r.

Nieodpłatne przekazywanie żywności na cele społeczne

Ustawa określa obowiązki sprzedawców żywności w zakresie przeciwdziałania jej marnowaniu. Celem jest redukcja negatywnych skutków społecznych, środowiskowych i gospodarczych wynikających z marnowania żywności.

Przez marnowanie żywności należy rozumieć wycofywanie z etapu dystrybucji żywność, która spełnia wymogi prawa żywnościowego. Chodzi o jakiekolwiek substancje lub produkty przeznaczone do spożycia przez ludzi. Ustawa dotyczyć więc będzie tych produktów, które zbliżają się do swojego terminu przydatności, bądź mają na tyle uszkodzone opakowanie, że nie nadają się do sprzedaży.

Aby ograniczyć marnowanie żywności, sprzedawcy muszą zawrzeć z organizacją pozarządową umowę dotyczącą nieodpłatnego przekazywania żywności na cele społeczne.

Przez organizacje pozarządowe należy rozumieć podmioty, o których mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a także osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Celem statutowym wskazanych organizacji musi być wykonywanie zadań w sferze zadań publicznych w zakresie pomocy społecznej dla rodzin i osób w trudnej sytuacji życiowej albo działalność charytatywna polegająca w szczególności na przekazywaniu żywności osobom potrzebującym lub prowadzeniu zakładów żywienia zbiorowego dla osób potrzebujących.

Na początek duże sklepy i hurtownie

Ustawa skierowana jest do podmiotów prowadzących przedsiębiorstwo spożywcze, w zakresie sprzedaży żywności w jednostkach handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 250 m². Przez pierwsze dwa lata ustawa będzie dotyczyć jednak wyłącznie jednostek handlowych o powierzchni powyżej 400 m², w której przychody ze sprzedaży żywności stanowią co najmniej 50% przychodów ze sprzedaży wszystkich towarów.

Zatem to, czy ustawa już teraz będzie miała zastosowanie wobec danego sklepu, zależy od dwóch czynników: czy obiekt ma powierzchnię powyżej 400 m² oraz czy przychody danego podmiotu ze sprzedaży żywności stanowią przynajmniej 50% przychodów całkowitych. Przepisy ustawy obejmują więc większość dużych sklepów w Polsce, w tym także hurtowni.

Edukacja i sprawozdawczość

Ustawa nakłada również na sprzedawców obowiązek prowadzenia kampanii edukacyjno-informacyjnej na temat racjonalnego gospodarowania żywnością. Jak wskazują projektodawcy, sprzedawcy żywności mają znaczne możliwości oddziaływania na konsumentów, przez co mogą propagować wśród społeczeństwa pozytywne mechanizmy gospodarowania żywnością.

Dodatkowo w myśl nowych przepisów sprzedawca żywności zobowiązany jest składać wojewódzkiemu funduszowi ochrony środowiska i gospodarki wodnej (właściwemu dla obszaru, na którym prowadzi działalność w zakresie sprzedaży żywności) pisemne roczne sprawozdanie dotyczące zmarnowanej żywności. Sprawozdanie powinno zawierać dane o całkowitej masie żywności, która uległa zmarnowaniu w danym roku.

Opłaty za marnowanie żywności i kary pieniężne

Ustawa wprowadza również opłaty za marnowanie żywności oraz kary w przypadku niezawarcia umowy nieodpłatnego przekazywania żywności organizacji pozarządowej.

Zgodnie z nowymi regulacjami sprzedawca poniesie opłatę za nieprzekazanie żywności organizacji pozarządowej: 10 groszy za kilogram zmarnowanych produktów. Przy czym podstawę obliczania opłaty stanowi nie całość, lecz 90% masy takiego jedzenia. W praktyce wychodzi więc 9 groszy za kilogram.

W przypadku niezawarcia umowy z organizacją pozarządową sprzedawca żywności wnosi należną opłatę na rachunek bankowy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na terenie województwa, w którym znajduje się jego siedziba. Środki pochodzące z opłaty przeznaczane są na działania w zakresie przeciwdziałania marnowaniu żywności.

Niezawarcie umowy z organizacją pozarządową podlega karze pieniężnej w wysokości 5000 zł. Ustawa dopuszcza jednak wyjątki. Kary nie nakłada się, jeśli sprzedawca żywności wykaże, że nie miał możliwości zawarcia umowy z organizacją pozarządową, wykonującą zadania na terenie powiatu, w którym prowadzi on działalność.

Karze pieniężnej od 500 do 10 000 zł podlega również uchylanie się od obowiązku wniesienia opłaty na konto organizacji pozarządowej lub niewniesienie opłaty na rachunek bankowy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Powyższe kary pieniężne, w drodze decyzji administracyjnej, wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska. Z kolei nieskładanie obowiązkowych rocznych sprawozdań o marnowanej żywności, zarówno przez organizacje pozarządowe, jak i sprzedawców żywności, będzie uznane za wykroczenie i karane grzywną.

Przepisy dotyczące opłat za uchylanie się od obowiązku przekazania żywności organizacji pozarządowej oraz dotyczące kar pieniężnych zaczną obowiązywać od 1 marca 2020 r.

Czy nowe przepisy coś zmienią?

Do tej pory w Polsce nie było regulacji dotyczących przeciwdziałania marnowaniu żywności. Istniejące przepisy stwarzały więcej barier niż udogodnień w tym zakresie. Nowe przepisy wydają się zmierzać w dobrym kierunku. Projektodawcy ustawy wskazują, że regulacje mają włączyć dystrybutorów żywności do funkcjonujących i wprowadzanych mechanizmów w zakresie przeciwdziałania marnowaniu żywności, a przekazanie żywności organizacjom pozarządowym ma wpłynąć pozytywnie na zrównoważenie systemu żywnościowego w trzech wymiarach: ekonomicznym, społecznym i środowiskowym.

Na tym etapie ciężko jednak określić, czy nowe rozwiązania przyniosą zamierzone rezultaty, a przede wszystkim jak zareagują na zmiany średnie i duże przedsiębiorstwa, prowadzące sprzedaż żywności.

Karolina Kozłowska, praktyka life science i postępowań regulacyjnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy