Pułapki przy notyfikacji ogólnych warunków ubezpieczenia | Co do zasady

Ubezpieczyciel nieprawidłowo notyfikował ogólne warunki umowy ubezpieczenia. Czy może to grozić koniecznością wypłaty odszkodowania, choć z ogólnych warunków ubezpieczenia wynika, że zachodzi wyjątek wyłączający odpowiedzialność ubezpieczyciela?

W naszej praktyce spotkałyśmy się z pytaniem dotyczącym konieczności informowania o treści ogólnych warunków umowy ubezpieczenia. Pytanie skierował do nas ubezpieczyciel w związku z postępowaniem sądowym toczącym się z jego udziałem we Francji. Ubezpieczonym była polska spółka, która zawarła umowę z ubezpieczycielem pod prawem polskim. Ubezpieczyciel w postępowaniu przed sądem gospodarczym we Francji podnosił, że zdarzenie nie podlega ochronie ubezpieczeniowej, ponieważ nie zaszło ryzyko zdefiniowane w ogólnych warunkach umowy. Zdaniem ubezpieczonej spółki nie miało to znaczenia ze względu na brak prawidłowej notyfikacji ogólnych warunków umowy.

Na ubezpieczycielu spoczywa obowiązek notyfikacyjny. Jeśli takiej notyfikacji zabrakło lub była ona nieprawidłowa, może to spowodować objęcie ochroną ubezpieczeniową i konieczność wypłaty odszkodowania, nawet jeśli nie zaszło ryzyko ubezpieczeniowe.

Obowiązki informacyjne ubezpieczyciela

Aby ogólne warunki ubezpieczenia ustalone w praktyce jednostronnie przez ubezpieczyciela wiązały ubezpieczonego, muszą zostać spełnione dwa warunki:

• ogólne warunki ubezpieczenia muszą zostać doręczone/ udostępnione w taki sposób, aby strona zainteresowana mogła się z łatwością dowiedzieć o ich treści,
• musi to się stać przed zawarciem umowy.

Wymóg uprzedniości doręczenia (albo udostępnienia) nie jest kontrowersyjny i wypływa z logicznego założenia, że strony muszą móc zapoznać się z treścią umowy i jej ogólnymi warunkami, zanim zdecydują się ją zawrzeć¹. Schody zaczynają się dopiero później.

Zastąpić doręczenie udostępnieniem (w odpowiedni sposób) można tylko wtedy, gdy posługiwanie się wzorcem umowy jest zgodne ze zwyczajem przyjętym w danych okolicznościach. Posługiwanie się ogólnymi warunkami uznaje się za przyjęte np. przy zawieraniu umów ubezpieczeniowych, bankowych czy przewozowych. Jeżeli jednak ubezpieczyciel jako podmiot profesjonalny zawiera umowę z konsumentem, nie może skorzystać z uproszczonego trybu związania ogólnymi warunkami.

Jak notyfikować ogólne warunki umowy ubezpieczenia?

Po pierwsze, oświadczenie woli ubezpieczyciela musi być złożone w szczególny sposób, czyli doręczone indywidualnie drugiej stronie (albo należycie udostępnione) w formie tradycyjnej lub elektronicznie. To, czy druga strona zapoznała się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia, pozostaje bez znaczenia. Po drugie, złożone oświadczenie będzie wywierać skutki prawne tylko w razie zawarcia umowy ubezpieczenia.

Nie można zapominać, że zarówno umowa, jak i ogólne warunki ubezpieczenia muszą być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. W przeciwnym razie będą one interpretowane na korzyść ubezpieczonego, zgodnie z zasadą in dubio contra proferentem.

Inkorporacja ogólnych warunków a nowe technologie

Aby mieć pewność, że doręczenie w postaci elektronicznej było skuteczne, trzeba upewnić się, że kontrahenci mają w zwyczaju doręczenia elektroniczne, albo uzyskać ich zgodę na taki sposób doręczenia. W przeciwnym razie doręczenie elektroniczne może być uznane za nieskuteczne. Dodatkowo, jeżeli ubezpieczyciel posługuje się ogólnymi warunkami ubezpieczenia w postaci elektronicznej, powinien udostępnić je drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w ramach bieżących potrzeb. 

Obecnie każdy ubezpieczyciel ma też obowiązek zamieszczać ogólne warunki ubezpieczenia na stronie internetowej. Wykonanie tego obowiązku nie zastępuje jednak obowiązku doręczenia. Samo zamieszczenie nie oznacza też automatycznie, że ubezpieczyciel zapewnił możliwość łatwego zapoznania się z treścią ogólnych warunków czy udostępnienia go drugiej stronie, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać. Niektórzy podnoszą, że niełatwo odnaleźć na stronie internetowej ogólne warunki mające zastosowanie do konkretnej umowy, ze względu na złożoną strukturę takich stron oraz nieustannie modyfikowanie treści zamieszczanych w internecie.

W praktyce przepisy nie nadążają za przyjętymi w profesjonalnym obrocie ubezpieczeniowym zwyczajami i nowymi technologiami.

Obecnie w obrocie ubezpieczeniowym słusznie dopuszcza się sporządzanie dokumentów związanych z zawarciem i wykonaniem umowy ubezpieczenia w postaci elektronicznej. Dostarczenie elektroniczne umowy wraz z ogólnymi warunkami na nośniku, który umożliwia zachowanie tego dokumentu i jego swobodne odtworzenie, spełnia warunki doręczenia. Naszym zdaniem takie zasady powinny być również stosowane szerzej, przy uwzględnieniu specyfiki stron umowy ubezpieczenia. Zamieszczenie ogólnych warunków na stronie internetowej w formie umożliwiającej zapisanie na komputerze i wydrukowanie oraz wskazanie ubezpieczonemu bezpośredniej ścieżki dostępu mogłoby być uznane za wystarczające, aby spełnić wymogi udostępnienia.

Skutek braku notyfikacji ogólnych warunków ubezpieczenia

Po dopełnieniu obowiązków notyfikacyjnych obie strony są związane ogólnymi warunkami ubezpieczenia. Ubezpieczony nie musi dodatkowo wyrażać zgody na związanie tymi warunkami. Jeżeli jednak ogólne warunki nie zostały prawidłowo notyfikowane, to nie wiążą stron i są uznawane za nieskuteczne.

Nieskuteczność ogólnych warunków ubezpieczenia ma bezpośredni związek z samą umową. Jeśli jedynie uzupełniają one umowę, to co do zasady zachowuje ona moc wiążącą strony. Jeśli jednak ogólne warunki ubezpieczenia zawierały konieczne postanowienia umowy, umowa będzie traktowana jak niezawarta. Może to rodzić poważne konsekwencje, pozostawiając jedną ze stron bez ochrony wynikającej z zawarcia umowy ubezpieczenia. Może też powodować bezskuteczność wyłączeń odpowiedzialności ubezpieczyciela, a w konsekwencji niezamierzenie poszerzać granice ochrony ubezpieczeniowej.  

Monika Hartung, radca prawny, dr Marta Kozłowska, adwokat, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych, zespół prawa ubezpieczeniowego kancelarii Wardyński i Wspólnicy