Przelew wierzytelności na zabezpieczenie a skuteczne zaspokojenie roszczeń kredytodawcy
W wyniku nowelizacji ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 6 marca 2009 r. uległa zmianie pozycja beneficjenta cesji w razie upadłości dłużnika. Pozostają jednak niejasności co do zakresu stosowania nowych przepisów i ich skutków w praktyce.
Zabezpieczenia ustanawiane na wierzytelnościach kredytobiorcy
W ramach zawieranych transakcji finansowania spłata kredytu zabezpieczona jest często na majątku kredytobiorcy w postaci wierzytelności wynikających z umów zawartych przez kredytobiorcę np. z jego kontrahentami handlowymi. W praktyce gospodarczej najczęściej stosowanymi formami zabezpieczenia na wierzytelnościach są przelew wierzytelności (cesja) i zastaw rejestrowy, obie uznawane za dające wierzycielowi stosunkowo skuteczną ochronę w wypadku niewywiązania się kredytobiorcy z jego zobowiązań.
Przelew wierzytelności na zabezpieczenie
Przedmiotem umowy przelewu wierzytelności na zabezpieczenie mogą być wierzytelności już istniejące (wymagalne bądź niewymagalne), a także przyszłe. Wierzytelność przelewana musi być jednak możliwa do zindywidualizowania, czyli stosunek prawny, z jakiego ma wynikać, powinien być możliwy do zidentyfikowania. Istnieją dwa rodzaje cesji – cesja bezwarunkowa i cesja warunkowa. W przypadku cesji bezwarunkowej kredytodawca (cesjonariusz – czyli uprawniony z cesji) staje się wierzycielem w stosunku do wierzytelności przysługujących kredytobiorcy (cedentowi) względem jego kontrahenta już z chwilą zawarcia umowy cesji. Jednocześnie strony umawiają się, iż kredytodawca nie będzie wykonywał przelanych praw do momentu wystąpienia stosownego przypadku naruszenia umowy kredytu, której wykonanie ma zabezpieczać cesja. Ponadto kredytodawca (najczęściej bank) musi przenieść przelane wierzytelności z powrotem na kredytobiorcę w razie terminowego wywiązania się przez niego ze zobowiązań wynikających z umowy kredytu. Zobowiązanie kredytodawcy do powrotnego przeniesienia przelanych wierzytelności na kredytobiorcę wygasa z chwilą naruszenia umowy kredytu.
Przelew wierzytelności a pozaegzekucyjne zaspokojenie roszczeń kredytodawcy
Kwestia egzekucji spłaty kredytu z wierzytelności przelanych przez kredytobiorcę na kredytodawcę (bank) na mocy umowy cesji nie jest bezpośrednio regulowana na gruncie prawa polskiego. Nie oznacza to, iż przesłanką realizacji praw kredytodawcy jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego (komorniczego) wobec kredytobiorcy. Rozstrzygające znaczenie mają warunki, które strony uzgodniły w umowie przelewu wierzytelności, a także w samej umowie kredytu, do której zazwyczaj umowa przelewu wierzytelności się odwołuje. Umowy przelewu wierzytelności zazwyczaj zawierają postanowienia dotyczące prawa cesjonariusza (kredytodawcy) do zaspokojenia się z przedmiotowych wierzytelności poprzez ich definitywne przejęcie i wykonanie wynikających z wierzytelności uprawnień. Z chwilą naruszenia umowy kredytu (i) kredytodawca dostarcza kredytobiorcy zawiadomienie o dochodzeniu zaspokojenia, a następnie (ii) dłużnik przelanej wierzytelności, czyli kontrahent kredytobiorcy powiadomiony o przelewie otrzymuje polecenie dokonywania wszelkich płatności bezpośrednio do rąk, a właściwie na rachunek, cesjonariusza (kredytodawcy). W razie otrzymania nadwyżki nad zabezpieczoną wierzytelnością kredytodawca ma obowiązek zwrócić ją kredytobiorcy.
Przelew wierzytelności a zaspokojenie roszczeń kredytodawcy w razie upadłości dłużnika
Wcześniejsze brzmienie przepisów ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze umożliwiało zabezpieczonemu kredytodawcy (cesjonariuszowi) efektywne dochodzenie zaspokojenia roszczeń pomimo wszczęcia postępowania upadłościowego wobec kredytobiorcy (cedenta). Wierzyciel (kredytodawca), w celu zaspokojenia swoich roszczeń wobec upadłego dłużnika (kredytobiorcy), musiał wnieść pozew o wyłączenie przelanych na niego wierzytelności z masy upadłości.
Nowelizacja przepisów ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 6 marca 2009 r. uniemożliwiła bezpośrednie wyłączenie z masy upadłości takich wierzytelności, które zostały przelane na kredytodawcę celem zabezpieczenia (nowo dodany art. 701 ustawy). Po wspomnianej nowelizacji status wierzycieli (cesjonariuszy) korzystających z tej formy zabezpieczenia na wierzytelnościach został w istotny sposób zmodyfikowany. Cesja jedynie „poprawia” ich sytuację wobec pozostałych wierzycieli upadłego, na podobnej zasadzie jak wierzycieli zabezpieczonych zastawniczo. W rezultacie, pomimo dokonanego przelewu, przelane wierzytelności nadal stanowią część masy upadłości, a cesjonariusz (kredytodawca) może korzystać z tzw. prawa odrębności, czyli zaspokoić swoją wierzytelność z sum uzyskanych ze zbycia przelanych wierzytelności przed pozostałymi wierzycielami upadłego, którzy będą mogli się zaspokajać na zasadach ogólnych z ewentualnej nadwyżki, która wejdzie do ogólnych funduszy masy upadłości. Treść tego nowego przepisu może budzi jednak wątpliwości, zarówno co do zakresu jego zastosowania, jak i jego skutków.
Aby umowa przelewu wierzytelności była skuteczna wobec masy upadłości (i aby cesjonariusz mógł zaspokoić swoje roszczenia), umowa ta powinna być opatrzona datą pewną.
Podsumowanie
Uzasadnieniem wprowadzonej nowelizacji Prawa upadłościowego i naprawczego było zapewnienie pełniejszej realizacji celu postępowania upadłościowego, czyli zaspokojenia w równej mierze jak największego kręgu wierzycieli upadłego i zapobieżenia wyłączaniu z masy upadłości najcenniejszych składników majątku upadłego. Jednocześnie intencją ustawodawcy było wyeliminowanie długotrwałych sporów o wyłączenie konkretnych składników majątkowych z masy upadłości przy zapewnieniu wierzycielom zabezpieczonym powierniczo (czyli na mocy umowy cesji lub przewłaszczenia na zabezpieczenie) podobnej ochrony prawnej, z jakiej korzystają zastawnicy. Wydaje się, że cel ten został osiągnięty, jednak nastąpiło to kosztem osłabienia ochrony uprawnionego z cesji. Ponadto nowy przepis budzi szereg wątpliwości, co nie sprzyja pewności obrotu.
Ewa Jasic, Aleksandra Polańska, Zespół Bankowości i Finansowania Projektów kancelarii Wardyński i Wspólnicy
